آخرین وضعیت سکوهای علم و فناوری تشریح شد

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام، دکتر سید احمد فاضل زاده رئیس مؤسسه ISC گفت: اطلاع‌رسانی علم و فناوری و نیازهای مرتبط جامعه از یک پنجره واحد، شناسایی دانشمندان، نخبگان و سرآمدان همواره مدنظر سیاستگذاران بوده است.

وی افزود: شورای عالی انقلاب فرهنگی با آینده‌نگری، ضرورت ایجاد و ارتقای سکوهای ملی تربیتی، آموزشی، پژوهشی، فناوری و نوآوری را در ۷ دی ماه ۱۴۰۰ تصویب و ابلاغ کرده است. بر اساس ماده ۴ این مصوبه ایجاد ساختار نهادی برای برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی سیاست‌های ابلاغی در حوزه آموزش عالی، پژوهش، فناوری و نوآوری بر عهده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. در این راستا وزارت عتف این ماموریت را به موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) سپرده است.

فاضل زاده افزود: طبق اساسنامه جدید مؤسسه ISC که در تاریخ ۷ اسفند ۱۴۰۱ به تصویب شورای گسترش آموزش عالی رسید، با تغییر نمودار سازمانی و ایجاد معاونت فناوری و مدیریت سکوهای علم و فناوری در یک سال گذشته، اقدام به راه‌اندازی ۳ سکوی علم و فناوری: «نظام ایده‌ها و نیازها»، «درگاه آشنایی با نخبگان و آینده سازان (دانا)» و «سرآمدان علم و فناوری و دیپلماسی علمی» کرد.

رئیس مؤسسه ISC گفت: رهبر معظم انقلاب اسلامی بر تکمیل زنجیره علم، فناوری و نوآوری با جامعه و صنعت، به منظور کمک به کاربردی کردن دانش، طرح‌های تحقیقاتی و پارساها (پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری) همواره تاکید کرده اند.

وی افزود: لذا به منظور پایش و پردازش نیازهای کشور، مشارکت عموم متخصصین جامعه در حل مسائل کشور، استفاده از ظرفیت‌های گسترده موجود در کشور در کلیه سطوح و تکمیل زنجیره ایده تا پدیده و تجاری‌سازی نوآوری‌ها، دستاوردهای پژوهشی و اختراعات، در جهت ساختن ایرانی پیشرو، توسعه یافته و ایجاد بستر مناسب برای تمام ایرانیان مشتاق خدمت و علاقمند به مشارکت نظام ایده‌ها و نیازها، توسط موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ معرفی شده و با آدرس https://nan.ac در دسترس عموم است. این نظام بر پایه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنامه‌های پیشنهادی دکتر زلفی گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ایجاد شده است.

فاضل زاده گفت: شورای‌عالی علوم، تحقیقات و فناوری با شناخت اهمیت سکوهای علم و فناوری، نظام ایده‌ها و نیازها و اهداف آن، در بیست و نهمین جلسه (تاریخ ۳ تیر ۱۴۰۲) با حضور رئیس جمهور، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، رئیس موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) و اعضای شورا مصوب کرد که نظام ایده‌ها و نیازها به عنوان پنجره واحد علوم، تحقیقات و فناوری کشور فعالیت خود را ادامه دهد.

فاضل زاده گفت: دو هدف اصلی تعریف نظام ایده‌ها و نیازها یکپارچه‌سازی سامانه‌های مشابه و کاربردی نمودن تحقیقات از جمله پارساهای (پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری) دانشجویی در راستای رفع نیازهای کشور می‌باشد. یکپارچه‌سازی سامانه‌های مشابه در حوزه نیازها و ایده‌ها در کشور به عنوان یکی از اهداف اصلی در نظر گرفته شده است. سیاست‌گذاری‌های مرتبط با نظام ایده‌ها و نیازها با راهبری کمیته اجرایی و با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فناوری پیگیری و انجام می‌شود.

وی اضافه کرد: یکی از اولین وزارتخانه‌ها که همکاری با نظام ایده‌ها و نیازها را آغاز کرد، وزارت نفت است. سامانه عرضه و تقاضای وزارت نفت با آدرس https://mop.nan.ac طراحی و پیاده‌سازی شده است که تقاضاهای فناورانه این وزارتخانه با درخت فناوری پنج سطحی در دسترس عموم قرار گرفته است. همچنین، ارتباط سامانه با برخی سامانه‌های مشابه در کشور به صورت ماشینی برقرار شده است.

رئیس مؤسسه ISC گفت: به منظور برآوردن هدف دوم، طرح استادمحوری برای اولین بار در جهت جذب دانشجویان تحصیلات تکمیلی مبتنی بر حل نیازهای کشور به دو شیوه با آزمون و بدون آزمون در سال ۱۴۰۲ معرفی شده است. در این راستا زیرسامانه استادمحوری با آدرس https://parsa.nan.ac در نظام ایده‌ها و نیازها ارائه شده است. عملکرد یکساله نظام ایده‌ها و نیازها با جزییات بیشتر در ادامه این گزارش تحلیلی ارائه شده است.

گزارش آماری نظام ایده‌ها و نیازها: ثبت ۱۲ هزار ایده و نیاز

دبیر شورای سیاستگذاری نظام ایده‌ها و نیازها گفت: به گزارش ارائه شده دبیرخانه نظام ایده‌ها و نیازها در تاریخ ۳۱ شهریور ماه ۱۴۰۲، تعداد ایده‌ها و نیازهای ثبت شده به تفکیک زمان ثبت آنها و حوزه موضوعی ثبت شده بصورت نمودارهای زیر هستند. تعداد ۹۷۹۷ نیاز و ۱۸۳۶ ایده در سامانه ثبت شده است که بیشترین نیازها به ترتیب مربوط به حوزه موضوعی فنی و مهندسی، علوم پایه، علوم انسانی، کشاورزی و منابع طبیعی، علوم بهداشت، هنر و دامپزشکی بوده است.

نمودار ۱: رشد ایده‌ها و نیازهای ثبت شده در نظام ایده‌ها و نیازها به تفکیک ماه

طرح استادمحوری: ثبت ۱۰۹۷ پارسای دانشجویی

فاضل زاده افزود: استاد محوری یک طرح نوین برای کاربردی کردن پارساهای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و رفع مشکلات جامعه است. پایه این طرح بر اساس پژوهش بنا شده و برای انجام آن به افراد متخصص و دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیاز است. با توجه به رسالت نظام ایده‌ها و نیازها در جهت سوق دادن پارساها به سوی نیازهای کشور، در این شیوه استاد پذیرنده طرحی را برای رفع نیازهای جامعه از سامانه نظام ایده‌ها و نیازها انتخاب و با کمک دانشجویان موفق و برتر اقدام به انجام آن می‌کند.

وی گفت: برای نخستین بار در کشور اگر اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها راهحلی برای حل یکی از مسائل کشور داشته باشند، می‌توانند دانشجو به منظور حل مساله موردنظر جذب کنند. لازم به ذکر است که سهمیه طرح استادمحوری به صورت سهمیه مازاد برای استاد دانشگاه درنظر گرفته شده است.

رئیس ISC گفت: در صورتی که نیاز مدنظر استاد دانشگاه در سامانه وجود نداشته باشد، امکان تعریف نیاز با شرایط ذکر شده در شیوه نامه اجرایی وجود دارد. طرح استادمحوری متعلق به دانشگاه خاصی نبوده و همه دانشگاه‌های کشور از این طرح استفاده می‌کنند. این طرح به دو صورت بدون آزمون برای دانشجویان استعداد درخشان و با پذیرش از طریق آزمون تعریف شده است.

وی گفت: این طرح از آنجا که توسط متخصصین و پژوهشگران کشور انجام می‌شود؛ قطعاً” تاثیر بسزایی در رفع نیازها و رشد جامعه و همچنین بالا بردن سطح رضایتمندی افراد از زندگی دارد. مستندات، آیین نامه‌ها و فرآیندهای اجرایی طرح استادمحوری در زیرسامانه استادمحوری نظام ایده‌ها و نیازها به آدرس https://parsa.nan.ac در دسترس عموم است.

به گزارش ارائه شده توسط دبیرخانه نظام ایده‌ها و نیازها در تاریخ ۳۱ شهریورماه ۱۴۰۲ تعداد ۱۰۹۷ درخواست ثبت پارسا برای شرکت در طرح استادمحوری در سامانه نظام ایده‌ها و نیازها به ثبت رسیده است که بیشترین ثبت پارسا به ترتیب در حوزه‌های موضوعی فنی و مهندسی با ۴۳۵، علوم انسانی با ۲۶۱ و علوم پایه با ۲۲۵ صورت گرفته است.

نمودار ۲: تعداد پارساهای ثبت شده در طرح استادمحوری به تفکیک حوزه موضوعی

نمودار ۳: تعداد پارساهای ثبت شده در طرح استادمحوری به تفکیک دانشگاه

همچنین تعداد ۴۶ دانشگاه در سامانه نظام ایده‌ها و نیازها درخواست خود را در طرح استادمحوری ثبت کرده‌اند که از این میان تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با ۱۷۰، دانشگاه شهید بهشتی ۱۴۵، دانشگاه اصفهان با ۱۳۵، دانشگاه تهران با ۱۳۴ و دانشگاه شیراز با ۹۵ نفر بیشترین درخواست ثبت پارسا در این طرح را داشته اند. به طور کلی، تاکنون درخواست‌های ثبت پارسا در نظام ایده‌ها و نیازها توسط ۶۲۳ عضو هیئت علمی برای ۷۶۵ نیاز در سامانه بوده است.

درگاه آشنایی با نخبگان و آینده‌سازان (دانا)

فاضل زاده گفت: شبکه‌های اجتماعی علمی بستری را فراهم می‌آورند که در آن کاربران می‌توانند در ارتباط با یکدیگر به هم‌رسانی و انتقال دانش و یافته‌های علمی، پرسش و پاسخ، بحث، انتقاد و ارائه نظر درباره دیگر آثار علمی یا نظرات دیگران بپردازند. در این شبکه‌ها، فرصت‌هایی برای کاربران برای مطالعه مقالات علمی و ارائه بازخورد درباره آنها فراهم می‌شود.

وی افزود: شبکه‌های علمی- اجتماعی پروفایلی از پژوهشگران را ارائه می‌دهند و امکان ارتباط علمی میان پژوهشگران مختلف را فراهم می‌کنند. کاربران می‌توانند با دنبال کردن پژوهشگران مورد علاقه شان، از تازه‌ترین مقالات و دستاوردهای آنان آگاه شده و آثار آنان را مورد ارزیابی قرار دهند. همچنین، امکان طرح پرسش و پاسخ توسط کاربران وجود دارد. با این حال، علیرغم قابلیت‌ها و تسهیلات قابل توجه این سامانه‌ها، ضرورت راه اندازی شبکه اجتماعی بومی متناسب با نیازهای جامعه علمی ایرانی بیش از پیش احساس می‌شود. سامانه ایرانی مپفا نیز تنها به نمایش اطلاعات پژوهشگران محدود می‌شود و از نبود امکان تعامل و ارتباط علمی میان پژوهشگران رنج می‌برد.

رئیس ISC گفت: به منظور رفع خلاء موجود، «درگاه آشنایی با نخبگان و آینده سازان» و یا به اختصار، «دانا» در اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ با حضور وزیر علوم و همزمان با اجلاس روسای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، پژوهشی و فناوری کشور رونمایی شد. در این سامانه، امکان ارتباط علمی میان پژوهشگران از طریق یک شبکه اجتماعی علمی فراهم شده تا از این طریق، پژوهشگران بتوانند با یکدیگر تعامل بیشتری داشته باشند.

وی تاکید کرد: مأموریت سامانه «دانا»، برقراری ارتباطات میان جامعه علمی به منظور تسریع پیشرفت علم است. در این راستا، هر پژوهشگر ضمن در اختیار داشتن صفحه‌ای شخصی (شامل تخصص، علایق پژوهشی، فهرست انتشارات، شاخص‌های سنجشی و …)، امکان دسترسی و به اشتراک گذاری دانش با دیگر پژوهشگران را نیز دارد.

سامانه «دانا» به شش زبان زنده دنیا از جمله فارسی، انگلیسی، عربی، ترکی، فرانسوی و آلمانی ارائه شده است که پژوهشگران می‌توانند به سادگی با تغییر زبان سامانه که در بخش فوقانی تمامی صفحات سامانه مشخص شده است، از خدمات سامانه در زبان مورد نظر استفاده کنند.

نمودار ۵ تعداد پژوهشگران تایید شده در سامانه دانا در گذر زمان را نشان می‌دهد. منظور از پژوهشگران تاییدشده، پژوهشگرانی است که در سامانه دانا ثبت نام شده اند و هم اکنون در این سامانه پروفایل دارند. همانطور که این نمودار نشان می‌دهد تعداد این پژوهشگران در سامانه دانا با گذر زمان بیشتر شده است.

نمودار ۵: تعداد پژوهشگران تاییدشده در سامانه دانا

وی گفت: یکی از قابلیت‌های سامانه دانا اختصاص یک کد منحصر به فرد برای پژوهشگران است که حاوی اطلاعاتی از آنهاست. دو رقم اول این کد که تحت عنوان ISC-ID شناخته می‌شود، کشوری که آن پژوهشگر در آن فعالیت می‌کند، نشان می‌دهد. چهار رقم بعدی رزرو شده است که برای کاربردهای احتمالی آینده در نظر گرفته شده است. دو رقم بعدی به ترتیب کد و رقم کنترلی را نشان می‌دهد. بنابه نوع کاربری پژوهشگر، کد پژوهشگر نیز متفاوت می‌شود. به عنوان مثال برای پژوهشگران R در نظر گرفته شده است. هشت رقم آخر کد یکتای در پایگاه داده را مشخص می‌کنند.

تاکنون برای بیش از ۵۰۰۰ پژوهشگر که همه آنها از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی هستند، کد ISC-ID صادر شده است که فهرست آنها منتشر شده است. در ادامه یک گزارش آماری از سامانه دانا متشکل از تعداد پروفایل ایجادشده، تعداد پروفایل ایجادشده، تعداد مقالات ارائه شده و همچنین تعداد استنادات گزارش‌شده را نشان می‌دهد.

درگاه سرآمدان علمی و فناوری

فاضل زاده گفت: سرآمدان علمی و فناوری نقش و جایگاه برجسته ای در توسعه و تعالی کشورها، به خصوص در زمینه تولید علم، هنر و فناوری ایفا می‌کنند. از این رو، شناسایی سرآمدان علمی و فناوری کشورها از اهمیت فراوانی برخوردار است. با این حال، تعاریف گوناگونی از سرآمدان علمی و فناوری در کشورها و مجامع گوناگون به چشم می‌خورد. جوایز متعددی نیز به پژوهشگران و سازمانها در کشورهای گوناگون اعطا می‌شود که اعتبار آنها روشن نیست.

وی گفت: از این رو، ضرورت استانداردسازی تعریف سرآمدان علمی و فناوری و ایجاد مفهومی واحد، جامع و یکپارچه در کشور و همچنین اعتبارسنجی جوایز علمی ملی و بین المللی بیش از پیش احساس می‌شود. نظر به اهمیت و ضرورت این امر، سامانه «سرآمدان علمی و فناوری و دیپلماسی علمی» با رسالت شناسایی و مدیریت اطلاعات سرآمدان علمی و فناوری ایران و کشورهای اسلامی و ایجاد بستری برای همکاری‌های علمی آنان در موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) ایجاد شده است.

رئیس ISC گفت: این گروه در راستای نیل به مرجعیت علمی و رسمی، ضمن استانداردسازی تعریف سرآمدی و اعتبارسنجی مستمر جوایز متعدد ملی و بین المللی به ارزیابی مستمر و شناسایی سرآمدان علمی و فناوری ایران و کشورهای اسلامی در دو سطح پژوهشگران انفرادی و سازمانها به لحاظ ابعاد گوناگون می‌پردازد.

وی گفت: نتایج حاصل از این سامانه می‌تواند ضمن ایجاد مرجعیت برای ISC در خصوص اعتبارسنجی جوایز ملی و بین المللی از یک سو و شناسایی سرآمدان علمی و فناوری ایران و کشورهای اسلامی از دیگر سو، به عنوان ابزاری برای کمک به متولیان علمی و پژوهشی کشور جهت تسهیل امور پژوهشی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها مانند شناسایی پژوهشگر برتر، اعطای پایه تشویقی و … به کار گرفته شود.

علاوه بر این، این سامانه می‌تواند زیرساخت‌های لازم برای نهادهای علمی کشور را جهت آگاهی از عملکرد آنها به لحاظ سرآمدی علمی و فناوری ایجاد کند. همچنین با ارائه چشم اندازی از سمت و سوی حرکت کشور در این خصوص به سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای توسعه علمی کشور یاری می‌رساند.

معیارهای سرآمدی علمی و فناوری

رئیس مؤسسه ISC گفت: سامانه «سرآمدان علمی و فناوری و دیپلماسی علمی»، سرآمدان علمی و فناوری ایران و کشورهای اسلامی را نه تنها بر اساس جشنواره‌ها و جوایز، بلکه بر اساس معیارهای گوناگون سرآمدی مورد شناسایی قرار می‌دهد. بدین ترتیب، ابتدا معیارهای شناسایی سرآمدان علمی و فناوری تدوین شود که شامل موارد ذیل خواهد بود:

– کسب جوایز معتبر ملی و بین‌المللی (مانند نوبل، فیلدز، خوارزمی، فارابی)؛

– پژوهشگران پراستناد علوم انسانی ISC، یک دهم و یک درصد برتر ESI و دو درصد برتر Scopus؛

– نشر مقالات در یکی از دو مجله نیچر و ساینس یا نشر کتاب در حوزه‌های علوم انسانی در سطح بین‌المللی با ناشران معتبر تراز اول جهان؛

– نوآوری، اکتشاف یا اختراع ثبت شده در مراجع معتبر بین‌المللی (همانند اداره ثبت اختراع اروپا؛ (EPO)، اداره ثبت اختراع ژاپن (JPO) و اداره ثبت اختراع و علائم تجاری ایالات متحده (USPTO))؛

– راه‌اندازی و هدایت یک شرکت دانش‌بنیان با جذب فارغ‌التحصیلان فراتر از آستانه‌ای معین؛

– مشارکت در طرح‌های بین‌المللی با همکاری دانشگاه‌های تراز اول جهان؛

– جذب گرنت ملی و بین‌المللی (با مبلغی فراتر از آستانه‌ای معین)؛

– ساخت مواد شیمیایی، واکسن، دارو، قطعه مکانیکی، الکترونیکی و دستگاهی و نرم افزاری که به تولید انبوه رسیده باشد.

وی افزود: به منظور تحقق این امر، این سامانه در ۵ فاز ذیل طراحی و راه اندازی خواهد شد. در فاز اول، شناسایی سرآمدان علمی و فناوری ایران مد نظر قرار گرفته است. در این فاز، تنها سرآمدانی گردآوری می‌شوند که اطلاعات آنها بر اساس پایگاه‌های اطلاعاتی و وب سایت‌ها گردآوری می‌شود. در فاز دوم نیز سرآمدان علمی و فناوری ایران مورد شناسایی قرار گرفته، با این تفاوت که اطلاعات این فاز از طریق خوداظهاری سرآمدان گردآوری می‌شود.

فاضل زاده گفت: در فاز سوم، سرآمدان علمی و فناوری ایران با توجه به کلیه معیارهای سرآمدی فوق الذکر جهت اعطای جایزه آی‌اس‌سی انتخاب پژوهشگر برتر و … مورد شناسایی قرار می‌گیرند. در فاز چهارم، سرآمدان علمی و فناوری کشورهای اسلامی به سامانه افزوده خواهند شد. در فاز پنجم، بستری برای دیپلماسی علمی ایجاد می‌شود، به گونه‌ای که پژوهشگرانی که پتانسیل دیپلماسی علمی داشته مورد شناسایی قرار می‌گیرند. همچنین، توافقات میان سرآمدان علمی ایران و کشورهای اسلامی ثبت می‌شود.