امنیت غذایی کشور؛ از برنامه تا عمل

به گزارش خبرنگار مهر، امنیت غذایی به معنی دسترسی همه افراد جامعه در تمام اوقات به مواد غذایی کافی برای داشتن یک زندگی سالم است.

استفاده درست از منابع آب، حفاظت از اراضی کشاورزی، رونق تولید و تأمین ماشین‌آلات مورد نیاز و اتخاذ یک دیپلماسی فعال برای تضمین تأمین غذا، کشت فرا سرزمینی و مواردی از این دست در موضوع امنیت غذایی اهمیت ویژه‌ای دارد.

سید طه حسین مدنی، رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند در یادداشتی اختصاصی برای مهر نوشت:

با توجه به فراگیر بودن امنیت غذایی و وابستگی حیات همه افراد جامعه به آن؛ منطقی و عقلانی نیست که در مناظرات و بحث‌های ۶ نامزد انتخابات ریاست جمهوری مورد غفلت قرار گیرد؛ بنابراین امنیت غذایی باید یکی از مطالبات و پرسش‌های اصلی رسانه‌ها از این افراد باشد.

در همین چهارچوب باید پرسید که برنامه این ۶ نفر که قرار است یکی از آنها رئیس دولت چهاردهم شود برای حفاظت از اراضی کشاورزی به عنوان رکن اصلی تأمین امنیت غذایی چیست؟

در حال حاضر و با توجه به شرایط پیچیده جهانی یکی از توجهات دولت‌ها در تأمین امنیت غذایی، تولید محصولات اساسی به میزان و کیفیت مطلوب و مناسب تعریف می‌شود. از این افراد در این خصوص باید پرسید که برنامه دولت شما در این بعد از امنیت غذایی چیست؟ تأمین امنیت غذایی را از چه مسیری پیگیری خواهید کرد؟

دوگانه مسکن و امنیت غذایی

موضوع مهمی که رئیس جمهور آینده باید از الان برای آن پاسخ داشته باشد برنامه او برای شناسایی نیاز سالانه مسکن و چگونگی برنامه‌ریزی برای تأمین اراضی مطابق با این نیاز است. چون طبق قانون دولت مکلف شده نیاز سالانه مسکن را تأمین کند.

نکته مهم در این بخش الحاق اراضی کشاورزی در پوشش قانون جهش تولید مسکن است که در برخی نقاط کشور، کاملاً در مقابل امنیت غذایی قرار گرفته است. هر چند توسعه افقی شهرها و روستاها امری اجتناب‌ناپذیر است ولی به دلیل قرار داشتن بافت شهری و روستایی کشور در اطراف اراضی مرغوب کشاورزی، اجرای این گونه برنامه‌ها دچار حساسیت و چالش‌های بسیاری شده؛ چرا که توجه به امنیت غذایی و حفظ و صیانت از اراضی کشاورزی نیز اصلی واجب، حیاتی، بدون قابلیت بازگشت به قبل و دارای اهمیت است.

در این خصوص متأسفانه شاهد هستیم که در برخی از روستاها، اراضی کشاورزی معادل ۴۰ درصد وسعت روستا به بافت الحاق شده است که برخی از آنها جز اراضی مرغوب بوده است. یا در برخی شهرها الحاقاتی صورت گرفته که صرفاً به خوش‌نشینی منجر شده یا نیاز به بررسی بیشتر دارد.

این الحاقات در حالی صورت گرفته که قانون جهش تولید مسکن اجازه الحاق اراضی درجه یک و دو را نداده ولی همین ممنوعیت هم صرفاً برای اراضی در دست دولت است و اراضی کشاورزی درجه یک که در دست اشخاص حقیقی قرار دارند را شامل نمی‌شود و این اراضی نیز در معرض نابودی قرار دارند.

نامزدهای انتخابات باید موضع خود را در قبال این دوگانگی اعلام و برنامه خود را برای رفع تعارض میان مسکن و امنیت غذایی اعلام کنند. به هر حال مردم حق دارند مطلع شوند که رئیس جمهور آینده برای اینکه بین دو موضوع مهم مسکن و خوراک تعارضی وجود نداشته باشد چه برنامه قابل اجرایی در نظر گرفته است.

یکی دیگر از مواردی که باعث از دست رفتن اراضی کشاورزی و به خطر افتادن امنیت غذایی می‌شود تغییر کاربری اراضی کشاورزی درجه یک و دو به مسکونی و گاهاً ساخت ویلاهای تفریحی است. نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری باید مشخص کنند که برنامه دولت آنها برای ساماندهی و مقابله با این آسیب چگونه خواهد بود. آنها باید به این سوال پاسخ دهند که به استفاده از روش‌های سنتی اعتقاد دارند یا روش‌های سیستمی و هوشمند.

برنامه دولت بعد برای بازنگری در سند ملی امنیت غذایی چیست؟

سال گذشته با تلاش‌های صورت گرفته در دولت‌های قبلی، سند ملی امنیت غذایی تصویب و ابلاغ شد اما مباحث و نظرات کارشناسی متعددی در امکان عملی شدن اهداف این سند در چشم‌انداز ۱۰ سال آینده وجود دارد. راهکارهای اجرایی دولت بعد برای تحقق این سند چیست؟ آیا برنامه‌ای برای بازنگری یا اصلاح این سند مد نظر شما است؟ در چه حوزه‌هایی باید بیشتر توجه کرد؟

انحراف در واگذاری زمین‌های ملی برای فعالیت تولیدی را چگونه جبران می‌کنید؟

موضوع دیگر واگذاری زمین‌های ملی و دولتی برای انجام فعالیت تولیدی با توجه به اهمیت جهش تولید است. طی سال‌های اخیر این زمین‌ها واگذار شد اما برخی افراد سودجو با وجود گرفتن این اراضی هیچ اقدامی برای سرمایه‌گذاری در این زمین‌ها انجام نداده و برخی از آنها حتی اقدام به قطعه‌بندی و فروش کرده‌اند. نامزدهای انتخابات باید برنامه خود برای بازگرداندن این زمین‌ها و نظارت کارآمد و مستمر برای جلوگیری از انحراف در این مسیر چیست؟

مسأله علمی، اقتصادی و اجرایی خودکفایی

یکی از دوگانه‌های فعلی در مطالعات امنیت غذایی، دوگانه آب و کشاورزی است. برخی معتقدند که منابع آبی برای تولید کشاورزی در سیاست خودکفایی محصولات اساسی کفایت نمی‌کند اما بعضی دیگر معتقدند که ظرفیت‌هایی مثل آبخیزداری، کشت دیم اصلاح الگوی کشت و… این دوگانه را باطل می‌کند و خودکفایی در این محصولات را لازمه اصلی کشور می‌دانند. از نامزدهای انتخابات می‌توان پرسید که نظر آنها در این خصوص چیست و چه برنامه‌ای برای تحقق اهداف این بخش دارند؟

پایه تأمین امنیت غذایی، دسترسی به آب، خاک و هوای سالم و با کیفیت است اما در واقع امنیت زیستی که در سایه غفلت دولت‌ها مورد کم توجهی قرار گرفته و در حال حاضر در ابعاد مختلف، زندگی عمومی جامعه را با چالش‌هایی روبه‌رو کرده است. از این ۶ نفر باید پرسید آیا اساساً این موضوع مورد توجه دولت آنها خواهد بود و رویکرد آنها در تحقق اهداف مرتبط با این موضوع چیست؟

چالش آلودگی هوا و مشکل پسماندها

آلودگی هوا یکی از کلان مسائل امنیت زیستی کشور است که سالانه به سلامت افراد زیادی آسیب می‌زند. برنامه‌ها و نهادهای متعددی در حل این معضل وجود دارد اما نتیجه مطلوب تاکنون حاصل نشده و حتی به برخی شعارها اکتفا شده است. راهکار اجرایی دولت هر کدام از این شش نفر برای کل این معضل ملی چیست و نحوه رویکرد و برخورد آنها در قبال این معضل چگونه خواهد بود؟

یکی از مشکلاتی که بسیاری از کشورهای دنیا برای حل آن قوانین و دستورالعمل‌های مختلفی طراحی کرده‌اند، مشکل پسماندهای عادی و ویژه است. در حال حاضر مدیریت نامناسب این پسماندها در کشور منجر به آلودگی آب و خاک و تأثیر بر سلامت جسمی و روانی مردم و سلامت زمین‌ها شده است. حتی مجلس شورای اسلامی اقدام به اصلاح قانونی در این زمینه کرده است. از نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری باید پرسید که حال برنامه شما برای حل این معضل چیست؟

برنامه دولت آتی برای همکاری بین دستگاهی و صیانت از امنیت غذایی

باید پرسید از آنجایی که امنیت غذایی یک موضوع فراگیر و گسترده است و تضمین و تأمین آن نیاز به همگرایی بین دستگاهی از سطوح بالا تا سطوح پایین‌تر دارد؛ برنامه دولت آتی برای ایجاد این هم‌افزایی میان قوه مجریه، دستگاه قضائی و مجلس شورای اسلامی و بین نهادهای اجرایی مانند جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و … چیست؟

به طور دقیق‌تر نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری باید برنامه همکاری بین دستگاهی در حوزه حفظ اراضی کشاورزی به خصوص دستگاه قضائی را اعلام کنند. به عنوان نمونه با توجه به اینکه با تاکید مقام معظم رهبری قانون الزام به ثبت رسمی معاملات اموال در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شده است و نظر به اینکه اجرای موفق این قانون و صدور اسناد اراضی کشاورزی مستلزم همکاری دستگاه‌های اجرایی دولت با سازمان ثبت اسناد است، باید مشخص شود که برنامه دولت برای همکاری مؤثر با قوه قضائیه (سازمان ثبت) برای تبادل اطلاعات الکترونیک از طریق سامانه‌ها چیست؟

نیاز به اصلاح قوانین قدیمی و تصویب قوانین جدید

اگر امنیت غذایی کشور برای رئیس جمهور آینده ایران از اهمیت لازم برخوردار باشد؛ این ۶ داوطلب تأیید شده باید از الان برنامه خود برای چانه‌زنی، حضور در کمیسیون‌های تخصصی، اقناع مجلس، آگاه‌سازی جامعه و در نهایت ارائه لایحه برای اصلاح قواعد و قوانینی مانند ارث را اعلام کنند چرا که این مسأله یکی از دلایل اصلی خرد و کوچک شدن اراضی کشاورزی و غیر اقتصادی شدن این اراضی برای کشاورزی و نهایتاً تغییر کاربری آن‌هاست.

قواعد قانونی ارث در شکل کنونی مغایر با امنیت غذایی است و رئیس جمهور آینده باید با عنایت به این مساله، در برنامه خود از تجربه کشورهای توسعه یافته آگاه و با عنایت به فقه پویای اسلامی از آن برای لایحه اصلاح این قواعد استفاده کند.

سنددار کردن اراضی خرد کشاورزی

یکی دیگر از مواردی که در چهارچوب حفاظت از اراضی کشاورزی برای تضمین امنیت غذایی باید مورد پرسش قرار گیرد؛ موضع داوطلبان در قبال سنددار کردن اراضی خرد کشاورزی است. این اقدام به زعم کارشناسان ضد امنیت غذایی است چون زمینه خرد کردن اراضی و در ادامه ساخت و ساز و تغییر کاربری را به وجود آورده است. ۶ نامزد انتخابات باید صراحتاً اعلام کنند که آیا از ادامه این اقدام وزارت جهاد کشاورزی جلوگیری خواهند کرد یا خیر.

تغییر کاربری و جرم انگاری بازدارنده

یکی دیگر از مواردی که کار حفاظت از اراضی کشاورزی را دشوار کرده، عدم جرم انگاری بازدارنده برای تغییر کاربری به عنوان یکی از اقدامات بر زمین مانده در سال‌های اخیر است که رئیس جمهور آینده به عنوان متولی اصلی امنیت غذایی در کشور حتماً باید برای آن برنامه داشته باشد و بتواند در تعامل بین قوا این مهم را به نتیجه اجرایی برساند.

با تخریب‌گران جنگل چه‌کار می‌کنید؟

تخریب جنگل‌های کشور هم یکی از موارد مهمی است که تغییرات اقلیمی، وقوع سیل، فرسایش خاک‌های مرغوب و تهدید امنیت غذایی را به دنبال دارد. پاسخ نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری به نحوه پیشگیری و مبارزه با تخریبچیان جنگل‌ها از جمله قاچاقچیان چوب و سازندگان ویلا اهمیت بسیار زیادی دارد.

کندی دستگاه‌ها و تهدید امنیت غذایی

چابک سازی اداری برای اقامه دعوی و پیشگیری از تغییر کاربری هم از موارد مهمی است که داوطلبان انتخابات ریاست جمهوری باید برای آن برنامه ارائه کنند چون بروکراسی و کندی اقامه دعوی برای جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی همچنان باعث از دست رفتن زمین‌های مرغوب می‌شود و امنیت غذایی را با چالش مواجه می‌کند.

مدل مشارکت مردم در تأمین امنیت غذایی

در پایان از آنجایی که تضمین و تأمین امنیت غذایی بدون مشارکت مردم ممکن نیست؛ نامزدهای انتخابات باید برنامه خود برای چگونگی جذب حداکثری مشارکت مردم در این عرصه را اعلام کنند؛ چون جای خالی سازمان‌های مردم‌نهاد و تعاونی‌ها در این موضوع شدیداً محسوس است و باید شرایط برای استفاده از ظرفیت‌های مردمی در قالب سمن‌ها و… در آگاهی‌بخشی و جلوگیری از تغییر کاربری فراهم شود. این موضوع با توجه به شعار سال و لزوم جلب مشارکت مردم در جهش تولید به خصوص در بخش کشاورزی و امنیت غذایی اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.