تدقیق نقشه گسل‌های کلانشهر مشهد در دستور کار محققان/گسترش بلندمرتبه‌سازی بر گسل فعال«جنوب مشهد»

هادی شریفی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به گسل‌های کلانشهر مشهد با تاکید بر اینکه در این کلانشهر ۴ گسل اصلی وجود دارد، دو گسل «کشف رود» و «توس» در شمال مشهد و دو گسل‌ «جنوب مشهد» و «سنگ بست-شاندیز» در جنوب مشهد با امتداد شمال باختر – جنوب خاور در شمال و جنوب مشهد کشیده شده‌اند، افزود: از این تعداد گسل اصلی، گسل «کشف رود» در شمال و گسل «سنگ بست» در جنوب مشهد دارای فعالیت لرزه‌زا هستند. گسل کشف رود جزء گسل‌های فعال است و مهمترین فعالیت آن با بزرگای ۶.۱ در سال ۲۰۱۷ در سفیدسنگ به ثبت رسید.

وی زلزله‌های ۶.۶ در سال ۱۶۷۳ میلادی معادل ۱۰۵۲ خورشیدی که موجب تخریب بخش بزرگی از شهر مشهد شد را از دیگر رخدادهای لرزه‌ای گسل «کشف رود» نام برد و اظهار کرد: گسل‌ «جنوب مشهد» به طول ۱۱۶ کیلومتر، طول گسل «کشف رود» ۱۶۴ کیلومتر، گسل «توس» ۸۶ کیلومتر و گسل «سنگ شاندیز» ۷۴ کیلومتر برآورد شده و این در حالی است که گسل «جنوب مشهد» با وجود آنکه گسل بزرگی به شمار می‌رود، ولی تاکنون نه فعالیت تاریخی (قبل از استفاده از دستگاه‌های لرزه‌نگار در ایران) و نه فعالیت دستگاهی (زلزله‌های ثبت شده با دستگاه‌های لرزه‌نگار) داشته، ولی گسل‌های شمال مشهد به لحاظ لرزه‌ای بسیار مهم هستند.

شریفی، اهمیت گسل «جنوب مشهد» را به دلیل تمرکز عمده بخش بلند مرتبه‌سازی در جنوب شهر مشهد عنوان کرد و یادآور شد: مطالعه در زمینه وضعیت استقرار ساخت و ساز سازه‌های بلندمرتبه در حال اجرا شدن است، ولی ما همچنان منتظر تصمیم‌گیری و تامین اعتبار انجام این مطالعات هستیم تا فرآیند تعیین حریم دقیق گسل‌ها با قطعیت بالاتری اجرا شود؛ چرا که حریم ۳۰۰ متر کنونی در پیرامون گسل‌ها از لحاظ اندازه و دقت، از عدم قطعیت بالایی برخوردار است و بر اساس استانداردها، اعمال این حریم نادرست است.

معاون اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق با بیان اینکه در حال حاضر برای استانداردسازی حریم گسل‌ها اقدامی نشده و مبنای کاری همان حریم ۳۰۰ متر است، ادامه داد: در قسمت شمال مشهد و در حریم گسل «کشف رود» تقریبا معضل اصلی این است که بافت فرسوده مشهد در مجاورت این گسل است، در حالی که این گسل یک گسل فعال به شمار می‌رود و با بافت فرسوده شهری فاصله نزدیکی دارد.

وی افزود: گسل‌ «جنوب مشهد» در بخش مهمی از بافت شهری در حال توسعه و شامل محدوده بلندمرتبه‌سازی قرار گرفته که البته در بخش ‌جنوب شرقی این گسل‌ که از شهر مشهد خارج می‌شود، در حال حاضر توسعه بلندمرتبه‌سازی انجام نشده است.

شریفی با بیان اینکه تهیه نقشه‌های تدقیق شده برای سبزوار و نیشابور را در دستور کار داریم، گفت: با توجه به توسعه‌ قابل توجه دو شهر سبزوار و نیشابور، تهیه نقشه‌های دقیق شده گسل‌های این دو شهرستان را در دستور کار داریم.

معاون اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق در خصوص جابه‌جایی سازه‌های مهم ساخته شده در حریم گسل‌ها تاکید کرد: تا زمانی که اطلاعات دقیق‌تری از ساز و کار گسل‌ها،  نرخ جابجایی گسل‌ها و بزرگای زلزله احتمالی ایجاد شده توسط این گسل‌ها در اختیار نداشته باشیم، نمی‌توانیم از نظر علمی در مورد سازه‌ها و ضوابط ساخت و ساز آنها اظهار نظر کنیم، ضمن اینکه در مورد سازه‌های ساخته شده در حریم گسل‌ها بعد از تکمیل مطالعات متناسب با موقعیت سازه در حریم، درجه اهمیت و نوع سازه تصمیم‌گیری می‌شود که بیشتر مرتبط با متخصصین سازه خواهد بود.

اهمیت مطالعات و پیش‌بینی مخاطرات

وی با بیان اهمیت مطالعات و پیش‌بینی مخاطرات، گفت: متاسفانه مدیریت بحران در کل کشور به گونه‌ای است که بعد از وقوع بحران به فکر چاره اندیشی و اختصاص بودجه جهت جبران خسارت است و به طور کلی مطالعات پیشگیری و پیش‌بینی مخاطرات در آن جایگاهی ندارد و ما بارها این موضوع را اعلام کردیم، ولی تنها در زمان وقوع زلزله، مجددا کارگروه‌ها تشکیل می‌شود و بعد از فروکش کردن اثرات زلزله، موضوع آن به کنار گذاشته می‌شود.

شریفی خاطر نشان کرد: مهمترین چالش ما در تهیه‌ این نقشه‌ها این است که متولی اجرای آن وزارت راه و شهرسازی است و این وزارتخانه بیشتر درگیر مسائل مربوط به راه و به خصوص مسکن هستند و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به عنوان بازوی کمکی این وزارتخانه نیز توان اجرایی و مدیریت موضوع را دارا نیست. از این رو رویکرد این وزارتخانه برای مدیریت مخاطرات کمرنگ شده، به گونه‌ای که روند پایش مخاطرات به خصوص در استان‌ها با چالش مواجه شده است.

شریفی ادامه داد: سازمان زمین‌شناسی طبق وظایف حاکمیتی و ذاتی خود همچنان به ماموریت خود در زمینه پایش مخاطرات توجه دارد و در صورت وقوع مخاطراتی، آن را مطالعه و گزارش‌های آن را تهیه می‌کند، ولی مسیر ما برای ادامه حرکت تا حد قابل توجه محدود است.

وی در خصوص اجرای طرح تدقیق گسل‌های شهر مشهد، توضیح داد: سازمان مدیریت بحران در سال ۹۷ قانونی را مصوب کرد که بر اساس آن مقرر شد نقشه تدقیق ۵ کلانشهر «مشهد»، «کرج»، «تهران»، «تبریز» و «کرمان» تهیه شود. تا آن زمان نقشه‌های ۲۵ هزار بزرگترین مقیاسی بود که برای شهرها تهیه شده بود، در حالی که نقشه‌های مقیاس شهری باید در اندازه‌های یک هزار، یک به پانصد و یک به دویست باشد تا بتوان در مقیاس سازه‌های شهری تصمیم‌گیری کرد.

معاون اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق، اظهار کرد: بر اساس این قانون تاکید شده بود که برای این ۵ کلانشهر نقشه‌های گسل دقیق‌شده تهیه شود، ولی از آنجایی که اجرای این طرح بسیار تخصصی، پرهزینه و زمان‌بر است، از سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی درخواست شد تا برای تهیه این نقشه شرح خدمات و برآورد ‌هزینه صورت گیرد.

شریفی خاطر نشان کرد: بر اساس برآورد سازمان در سال ۹۷ با توجه به پوشش آبرفتی و سازه‌ای در محیط شهری و محدودیت مطالعات سطحی و زیر سطحی، مطالعات در چند مرحله طراحی و برآورد هزینه انجام شد که به دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای مرحله اول شامل مطالعات میدانی و زیر سطحی در حد مطالعات ژئوفیزیک تایید و اجرایی شد.

به گفته وی، متاسفانه علی‌رغم مخالفت سازمان قبل از انجام مطالعات تدقیق گسل‌های با مقیاس ۱:۲۵۰۰۰ تصویب و حریم ۱۵۰ متر در طرفین گسل‌ها برای سازه‌های با اهمیت خیلی زیاد و زیاد، تصویب و ابلاغ شد که با انجام مطالعات میدانی و مطالعات ژئوفیزیک تا حدودی مسیر عبور گسل‌ها، تدقیق و گزارش و نقشه آن در اختیار مراجع ذی صلاح جهت تائید، تصویب و ابلاغ قرار گرفت.

معاون اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی منطقه شمال شرق با تاکید بر اینکه بر اساس این داده‌ها هنوز هم نمی‌توان حریم دقیق برای گسل‌ها تعیین و بر مبنای آن پارامترها طراحی و نوع ساخت و ساز را تعیین کرد، یادآور شد: مطالعات مربوط به تهیه نقشه‌های تدقیق گسل‌های کلانشهر مشهد در حال حاضر فقط شامل مسیر دقیق شده گسل‌ها است که مطالعات تکمیلی جهت تعیین حریم را نیاز دارد.

شریفی با بیان اینکه بر اساس قانون، متولی اجرای این طرح وزارت راه و شهرسازی (مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی) است، خاطر نشان کرد: در آن زمان با همکاری کارگروه مطالعات مخاطرات زلزله و لغزش لایه‌های زمین که اکنون این کارگروه منحل شده است، رویدادهای لرزه‌ای استان خراسان رضوی مورد بررسی قرار می‌گرفت و در سازمان زمین‌شناسی در جلسات این کارگروه قبل از ابلاغ قانون پیشنهادی برای اجرای تهیه نقشه‌های تدقیق گسل‌های کلانشهر مشهد ارائه دادیم.

وی با بیان اینکه برای تهیه نقشه‌های تدقیق شده گسل‌ها، در ابتدا نقشه‌ اولیه گسل‌های شهر مشهد در مقیاس یک بیست و پنج‌هزار مبنای کار ما برای تهیه نقشه تدقیق گسل مشهد قرار گرفت، ولی ما قبل از آن برداشت‌های میدانی برای گسل‌ها را در سال ۹۶ برای طرح تدقیق مسیر گسل‌ها آغاز کرده بودیم و در سال ۹۷ قراردادی با اداره کل راه و شهرسازی خراسان رضوی منعقد و اقدام به اجرای پروژه تهیه نقشه‌های تدقیق به صورت رسمی کردیم.

مجری طرح تهیه نقشه‌ تدقیق کلانشهر مشهد با بیان اینکه در اردیبهشت ماه سال ۹۷ برداشت‌های میدانی این طرح به پایان رسید، یادآور شد: مرحله دوم این طرح شامل مطالعات زیرسطحی شامل برداشت داده‌های ژئوفیزیکی بود که در آبان ماه سال ۹۷ شروع شد و در نهایت در سال ۹۹ گزارش نهایی این مطالعات را ارائه دادیم که این مرحله در واقع مرحله اول طرح تدقیق گسل‌ها را شامل می‌شود.

به گفته این محقق حوزه زمین‌شناسی، در این مرحله ۲۵۰۰۰ نقطه مگنتومتری، ۴۳۰ نقطه سونداژ ژئوالکتریک و ۵۷ ایستگاه آرایه برداشت شد.

شریفی، مرحله سوم را شامل مطالعات ژئوفیزیکی تکمیلی، حفاری شامل ترانشه‌زنی و مطالعات دیرینه لرزه خیزی دانست و اظهار کرد: با انجام مرحله سوم مطالعات می‌توانیم با مشخص کردن ساز و کار دقیق و نرخ جابجایی در مورد تعیین حریم گسل و ضوابط آن تصمیم گیری کنیم.

به گفته وی، در حال حاضر حریمی که برای این مطالعات تعیین شده، ۱۵۰ متر در هر طرف گسل است و برای تهیه نقشه‌های دقیق شده باید این حریم کوچکتر شود.

انتهای پیام