جزییاتی درباره یک پروژه ۳۰ ساله/ کوهرنگ ۳ به زاینده‌رود می‌رسد؟

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها- ندا سپاهی: پیرمرد با چهره‌ای رنجور و قامتی خمیده می‌گوید: «آن روزها که سازمان آب اینجا آمد تا تونل سوم کوهرنگ را بزنند، من جوان بودم حالا پیر شدم و عصا به دست دارم! اینجا سد و جاده می‌سازند اما هیچ گونه امکاناتی در اختیار مردم منطقه نمی‌گذارند چون از اول کار می‌گفتند اینجا را آب می‌گیرد.»

حاج محمدعلی ۶۹ ساله که پیشه‌اش کشاورزی بوده از روزهایی روایت می‌کند که مردم بیرگان بی دغدغه زندگی می‌کردند؛ او به خبرنگار مهر می‌گوید: «زمانی که این سد به وجود نیامده بود، درآمد و کشاورزی و دامداری داشتیم، زندگی می‌کردیم اما حالا همه این‌ها از ما گرفته شده است. سازمان آب منطقه‌ای اجازه هیچ ساخت و سازی نمی‌دهد نه آب آشامیدنی داریم، نه بهداشت و نه هیچ گونه امکاناتی حتی فرزندانمان باید جای دیگری به مدرسه بروند. تقاضای ما از دولت این است در حدِ زمین‌هایی که اینجا از ما گرفته و به سازمان آب تحویل می‌شود جای دیگر به ما زمین بدهند تا برویم و آنجا زندگی کنیم.»

عملیات اجرایی پروژه تونل و سد کوهرنگ سه که مطالعات آن به سال ۱۳۶۷ بازمی گردد با هدف انتقال ۲۷۵ میلیون مترمکعب آب به حوضه زاینده‌رود از سال ۱۳۷۲ آغاز شد؛ ابتدا تونل به طول ۲۳ کیلومتر احداث شد و ساخت سد بتنی دو قوسی آن از اسفند ۱۳۸۹ در دستور کار قرار گرفت.

اما این پروژه با گذشت سی‌سال درگیرودار نبود اعتبارات برای تملک اراضی محل احداث سد در روستاهای بیرگان و مسائل فنی تاکنون بلاتکلیف مانده است.

بهروز سمیعی کارشناس حوزه آب و ارشد سازه‌های هیدرولیکی در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: باید توجه داشت که بر اساس مصوبات اولیه موجود، آبی که برای شرب و بهداشت استان یزد در برنامه منابع و مصارف حوضه زاینده‌رود در نظر گرفته شده و انتقال یافته است از محل آورد پروژه کوهرنگ سه پیش‌بینی شده بود.

وی خاطرنشان می‌کند: پروژه کوهرنگ سه پس از گذشت سی سال و صرف بودجه‌های میلیاردی تاکنون نه تنها محقق نشده که تکمیل و بهره‌برداری از آن در هاله‌ای از ابهام و بلاتکلیف است.

لطف الله ضیایی دیگر کارشناس حوزه آب نیز به خبرنگار مهر می‌گوید: فرسایشی شدن فرآیند عملیات اجرایی این طرح و انجام نشدن به موقع تعهدات وزارت نیرو در خصوص استملاک اراضی منطقه طرح و بسترسازی کسب و کارهای جایگزین، سبب نارضایتی گسترده مسؤولان منطقه‌ای و اهالی تأثیرپذیر از این طرح در منطقه بیرگان شده است.

وی معتقد است: در شرایط کنونی این موضوع خود به تنهایی به منزله یک تهدید جدی برای تحقق اهداف پروژه کوهرنگ سه محسوب می‌شود.

در اصفهان اما مردم این روزها بیش از هر زمان دیگری چشم انتظار تحقق وعده‌های دولت‌های مختلف برای آنچه که احیای زاینده رود خوانده می‌شود، هستند. یکی از این وعده‌ها جبران کسری زاینده‌رود با طرح‌های مصوب انتقال آبی چون تونل و سد کوهرنگ سوم بوده است. این روزها مدیریت شهری اصفهان در ابتکار عملی جدید اقدام به نصب روزشمار تاریخ تا آغاز پمپاژ دوباره تونل سوم کوهرنگ در میدان امام حسین (ع) این شهر کرده است.

این اقدام پس از سفر وزرای کشور و نیرو به اصفهان در پی بهره‌برداری از پروژه انتقال آب زاینده‌رود به حوضه کارون موسوم به بن- بروجن صورت گرفت.

به رغم آنکه جلسه اضطراری وزرای کشور و نیرو با نمایندگان مردم در مجلس، دانشگاهیان و کشاورزان اصفهانی در روز ۲۷ آبان سال جاری مصوباتی داشت اما در آن جلسه تاریخ معینی برای آغاز پمپاژ آب کوهرنگ سه به زاینده رود اعلام عمومی نشد. با وجود این، احمد وحیدی وزیر کشور در همان جلسه وعده داد که پمپاژ تونل سوم از دی ماه و همزمان با بارش‌های منطقه آغاز خواهد شد. در بند دوم مصوبات این جلسه نیز آمده است که عملیات اجرایی پمپاژ از تونل کوهرنگ سه در نزدیک ترین زمانی که دبی رودخانه بیرگان افزایش یابد، آغاز شود.

این در حالی است که بر اساس روزشماری که در میدان مرکزی شهر اصفهان نصب شده است به نظر می‌رسد در جلسه‌ای غیرعلنی تاریخی در دهه سوم بهمن ماه به مسؤولان استان اصفهان برای این امر اعلام شده است.

با این حال، پیگیری‌های خبرنگار مهر حاکی از آن است که با دستور اخیر شورای امنیت کشور (شاک) به مدیران دو استان اصفهان و چهارمحال و بختیاری قرار بوده که پمپاژ آب از هفته دوم دی ماه آغاز شود اما به دلیل تملک نشدن اراضی روستاهای بیرگان، مردم محلی ممانعت کردند.

اراضی که باید برای تأسیسات سد و تونل تملک شود حدود ۷۰۰ هکتار است که تاکنون طی این سال‌ها ۲۵۷ هکتار آن توسط دستگاه اجرایی خریداری شده است و گفته می‌شود برای تملک مجموع این اراضی به رقمی بالغ بر ۲ هزار میلیارد تومان نیاز است.

طبق مصوبه جلسه ۲۷ آبان سال جاری قرار بوده است که دولت ۶۰۰ میلیارد تومان برای تملک اراضی بیرگان از طریق وزارت نیرو به استان اصفهان تخصیص دهد تا عملیات اجرایی پروژه سد کوهرنگ سه ابتدای ۱۴۰۳ تکمیل شود اما این اعتبار مصوب تاکنون به اصفهان داده نشده است.

این مساله در هفته‌های اخیر با زمزمه‌هایی مبنی بر واگذاری تملک اراضی و مدیریت تونل سوم کوهرنگ از شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به شرکت آب منطقه‌ای استان چهارمحال و بختیاری همزمان بود که در همین پیوند حسن ساسانی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان ضمن تکذیب خبرهای منتشر شده در این خصوص، می‌گوید: پیرو یکی از مصوبات سفر اخیر وزرای کشور و نیرو به اصفهان به منظور احداث سد تونل سوم کوهرنگ و براساس توافق صورت گرفته مقرر شد تسهیل گری در خرید اراضی مورد نیاز جهت اجرای این پروژه به استان چهارمحال و بختیاری واگذار شود.

وی می‌افزاید: این توافق در راستای مذاکره با مردم محلی در این استان صورت گرفته است و به معنای واگذاری مدیریت تملک اراضی و تعهدات تونل سوم کوهرنگ به استان چهارمحال و بختیاری نیست.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان خاطرنشان می‌کند: مدیریت تونل سوم کوهرنگ و احداث سد براساس قوانین و توافقات مربوطه در اختیار شرکت آب منطقه‌ای اصفهان خواهد بود و هیچ‌گونه تغییر و واگذاری در این خصوص صورت نگرفته است.

از سوی دیگر طولانی شدن عملیات اجرایی این پروژه در سال‌های اخیر به گمانه‌زنی‌هایی بین محافل کارشناسی در خصوص محل جانمایی و مشکلات فنی سازه سد کوهرنگ سه که از ۱۱ سال پیش در حال ساخت بوده و طی این مدت دو بار مشاور و پیمانکار آن تغییر کرده، دامن زده است.

سازه سد کوهرنگ سه پس از گذشت بیش از یک دهه اکنون ۵۲ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، با وجود این برخی کارشناسان حوزه آب می‌گویند که مطابق اسناد و مدارک موجود، تصویب مطالعات تفصیلی سد سوم کوهرنگ به صورت مشروط و علی‌رغم وجود ابهاماتی در خصوص میزان اثرگذاری ایجاد یک سد مخزنی با حجم حدود ۳۸۰ میلیون متر مکعب بر تأمین اهداف کنترل و انتقال منابع آب به حوضه مقصد و همچنین نبود شناخت کافی در خصوص توسعه کارست و وجود ریسک بیش از حد منطقی در رابطه با آب‌بندی مخزن سد انجام شده است.

این کارشناسان معتقدند محل فعلی با ریسک فرار آب مواجه شده و حفاری‌های مکرر تکیه‌گاه‌ها دلالت بر نبود پایداری کافی تکیه‌گاه‌های سد دارد؛ مسأله‌ای که البته بهروز سمیعی کارشناس ارشد سازه‌های هیدرولیکی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با استناد به مطالعات و گزارشات فنی شرکتی که از ابتدا مشاور این پروژه بوده است، گمانه‌زنی‌ها در این باره را رد کرده و تاکید می‌کند: تنها مشکل پروژه سد کوهرنگ سه نبود اعتبارات کافی برای تملک اراضی و تکمیل آن است.

طرح تونل و سد کوهرنگ سه با همه اما و اگرهایش و با کاهش تخصیص اولیه پس از گذشت سی‌سال در صورت بهره‌برداری قرار است سالانه حدود ۱۲۰ میلیون مترمکعب آورد برای زاینده‌رود داشته باشد. این پروژه که تاکنون برای اجرای آن میلیاردها تومان هزینه شده به دلیل اختصاص نیافتن منابع اعتباری ملی و کمبود بودجه برای تملک اراضی و اجرای طرح طی سال‌ها متوقف بوده است و همین امر سبب شد تا استان اصفهان به فکر تأمین منابع دیگری چون انتقال آب دریای عمان و سرشاخه‌های جنوب استان باشد.

انتقال آب دریای عمان به استان اصفهان براساس نوسان نرخ ارز در حال حاضر یکصد هزار میلیارد تومان برآورد شده است که منابع مالی آن را اتاق بازرگانی و صنایع بزرگ اصفهان تأمین خواهند کرد. از سوی دیگر انتقال منابع آب جنوب استان اصفهان به زاینده‌رود نیز رقمی بالای ۱۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده که آن نیز از محل اعتبارات استانی قرار است تأمین شود در حالی که پاشنه آشیلِ تکمیل طرح تونل و سد کوهرنگ سه پس از سی سال تأمین نشدن بودجه یک‌هزار میلیاردی برای تملک اراضی بیرگان است.

مردم بیرگان مدعی هستند که بر اثر انفجارهای ناشی از اجرای پروژه سد که در فاصله کمی از خانه‌های آنان اتفاق افتاده است طی این سال‌ها دچار خسارت‌هایی شدند.

حاج محمدعلی بختیاری، شکاف‌ها و ترک‌هایی روی دیوارهای خانه‌اش را نشان می‌دهد و می‌گوید: پروژه‌ای که قرار بود مایه عمران و آبادانی باشد اینگونه ما را خانه خراب کرده است. در این روستا ۵۰ خانوار زندگی می‌کردند اما این سال‌ها از خانه و دیار خود کوچ کردند چون کار و معیشت خود را از دست دادند و زندگی سه نسل از مردم منطقه در بلاتکلیفی مطلق رها شده است.