حل معضل ترافیک‌های سنگین شهری با تغییر سهمیه بندی بنزین

نادیا محرابی کارشناس اقتصادی در گفت وگو با خبرنگار مهر در مورد وضعیت ناترازی بنزین در اقتصاد ایران گفت: اقتصاد ایران در حال حاضر با چندین چالش مهم دست و پنجه نرم می‌کند و در این میان، موضوع عدم تعادل بنزین به عنوان یک نگرانی حیاتی برجسته می‌شود. مصرف و توزیع بنزین در کشور منجر به ناکارآمدی‌های گسترده‌ای شده است که نه تنها اقتصاد را تحت فشار قرار می‌دهد بلکه بی ثباتی اجتماعی و سیاسی نیز ایجاد می‌کند. مشکل اساسی در زمینه مصرف بالای سرانه بنزینی کشور به غیر از مسئله خودرو، مسئله مربوط به قیمت پایین حامل‌های سوختی است که منجر به ایجاد مصرف شخصی بالای بنزین، ایجاد مسیر غیرقانونی قاچاق سوخت و همچنین افزایش مصرف بنزین در سطح کشور به دلیل افزایش ترافیک شهری شده است که به دلیل توزیع ناعادلانه یارانه انرژی در بخش بنزین به وقوع پیوسته است

وی ادامه داد: یکی از مهمترین مشکلات در عدم تعادل فعلی بنزین در ایران، حجم بالای مصرف غیرضروری شخصی است. طی سال‌ها، مصرف بنزین در ایران با سرعتی نگران‌کننده افزایش یافته است و بسیار فراتر از نیازهای ضروری حمل‌ونقل شخصی است. این مصرف بیش از حد را می‌توان در درجه اول به استفاده گسترده از خودروهای تک سرنشین برای مقاصد غیر ضروری، مانند سفرهای خرید در مسافت کوتاه یا فعالیت‌های تفریحی نسبت داد. بسیاری از ایرانیان حتی برای پیش پا افتاده‌ترین کارها به وسایل نقلیه شخصی متکی هستند که به تقاضای ناپایدار برای بنزین کمک می‌کند. این آمار به نحوی است که طبق اعلام معاونت حمل و نقل شهرداری تهران، بیش از ۸۰ درصد خودروهای عبوری در شهر تهران تک سرنشین هستند و همین آمار بسیار بد و وحشتناک گواهی بر مصرف شخصی بسیار بالای بنزین است. پیامدهای این مصرف بیش از حد شخصی هم اقتصادی و هم زیست محیطی است. در سطح اقتصادی، دولت مجبور است سالانه میلیاردها دلار برای یارانه بنزین هزینه کند، پولی که می‌تواند بهتر در زیرساخت‌ها، مراقبت‌های بهداشتی یا آموزش هزینه شود. از نظر زیست محیطی، مصرف بالای سوخت منجر به افزایش انتشار کربن و کمک به آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی می‌شود.

این کارشناس انرژی در مورد قاچاق سوخت و وضعیت فعلی آمار و ارقام قاچاق سوخت اذعان کرد: یکی دیگر از چالش‌های مهم در بخش بنزین، حجم بالای قاچاق سوخت از مناطق مرزی ایران است. به دلیل تفاوت فاحش قیمت بنزین در ایران و کشورهای همسایه، قاچاق سوخت به یک تجارت پرسود تبدیل شده است. بنزین یارانه‌ای شدید ایران در مقایسه با کشورهایی مانند افغانستان، پاکستان و ترکیه با کسری از قیمت فروخته می‌شود که انگیزه قوی برای قاچاقچیان برای انتقال غیرقانونی سوخت از مرزها ایجاد می‌کند. قاچاق سوخت یکی از معضلات مهم در ایران است و برآوردها حاکی از آن است که روزانه میلیون‌ها لیتر بنزین از کشور خارج می‌شود. طبق اعلام منابع غیررسمی حداکثر میزان بیان شده برای قاچاق روزانه سوخت در کشور معادل ۴۰ میلیون لیتر و میانگین آن طبق اعلام آمارهای رسمی و غیررسمی حدود ۲۵ میلیون لیتر در روز است. این میزان معادل کل واردات بنزین کشور در سال ۱۴۰۳ است و هر تغییر قیمت سرکوب شده‌ای نیز این معضل قاچاق را حل نخواهد کرد.

وی افزود: مسئله بعدی افزایش توأمان مصرف در شرایط سرکوب شده قیمت بنزین است. طبق تحقیقات معتبر انجام شده، ترافیک در مسیر موجب افزایش ۵۰ درصدی مصرف سوخت خودرو در مقایسه با میزان مصرف خودرو بدون حضور در ترافیک با همان مسافت یکسان است و این بدان معناست که حتی اگر بهترین خودروها وارد کشور شوند ولی مسئله قیمت بنزین و حضور دستوری دولت در این بخش حل نگردد؛ شاهد تداوم وضعیت مصرف بالای بنزین خواهیم شد.

محرابی در جمع‌بندی صحبت‌های خود با اشاره به راهکار حل معضل ناترازی مبتنی بر ارائه سهمیه بنزین به هر کد ملی گفت: سه معضل اصلی ناترازی بنزین و مصرف بالای بنزین در کشور ما مسئله ترافیک‌های سنگین شهری، قاچاق سوخت و مصرف بسیار بالای خودروهای تک‌سرنشین یا همان عبور و مرور شخصی است خروجی مدل فعلی توزیع یارانه بنزین و دخالت دستوری در قیمت بنزین است؛ راهکار حل معضل ناترازی بنزین نیز دیدگاه شخصی رئیس‌جمهور در زمان نمایندگی خود یعنی توزیع یارانه بنزین به هر نفر به جای هر خودرو است که با اعطای سهمیه بنزین معادل الگوی بهینه مصرف به هر نفر موجب تحقق عدالت در توزیع یارانه خواهد شد و بهینه کردن مصرف بنزین افراد کاملاً صرفه اقتصادی پیدا خواهد کرد و صنعت حمل و نقل نیز مجزا از این مدل بر اساس پیمایش، سهمیه سوخت جایگزین بنزین دریافت خواهد کرد.