سهم قابل‌توجه ایران در هدررفت محصولات غذایی

به گزارش خبرنگار مهر، بر اساس اعلام انجمن تغذیه ایران، هر سال ۱.۳ میلیارد تن ضایعات مواد غذایی در دنیا ایجاد می‌شود که این ضایعات معادل یک‌سوم کل مواد غذایی تولید شده برای مصرف انسان‌ها است و می‌تواند غذای کافی برای ۲ میلیارد نفر را در سال فراهم کند.

آمار ضایعات در ایران

بر اساس بررسی‌های به عمل آمده در ایران نیز حدود ۳۰ درصد ضایعات غذا از چرخه تولید تا مصرف وجود دارد؛ چرخه و زنجیره غذا از مزرعه شروع می‌شود و پس از طی چرخه فرآوری و عرضه به سفره‌ها می‌رسد.

طبق بررسی کارشناسان، وضعیت نامناسب حمل‌ونقل، فرایند، انبار کردن و همچنین عدم وجود سازوکار درست در مرحله عرضه محصولات، باعث بروز حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد ضایعات در میوه‌ها و سبزی‌ها می‌شود. همچنین، بنا بر آمار و ارقام سازمان جهانی خواربار و کشاورزی (فائو)، هر روز به‌ازای هر نفر ۱۳۴ کیلو گرم کالری غذا در ایران به هدر می‌رود، یعنی سرانه هدررفت روزانه غذا در کشور ۱۳۴ کیلو گرم کالری است.

سهم ایران از کل غذایی که هر سال در جهان به هدر می‌رود ۲.۷ درصد اعلام شده است. بر همین اساس ضایعات مواد غذایی در ایران معادل ۳۵ میلیون تن در سال بوده در حالی که در اتحادیه اروپا با ۲۷ کشور عضو، فقط ۹۰ میلیون تن مواد غذایی سالانه راهی زباله‌ها می‌شود.

مدیریت سنتی، متهم اصلی حیف‌ومیل محصولات کشاورزی

در اغلب شهرهای بزرگ ایران، مراکزی به نام میدان تره‌بار وجود دارد و عمدتاً این میادین دارای ساختار کاملاً سنتی بوده که تولیدکنندگان محصولات خود را به آنجا روانه ساخته و فروشندگان میوه و تره‌بار نیز محصولات مورد نیاز روزانه خود را بیشتر از این میادین تهیه می‌کنند.

شیوه حمل و ارائه محصولات به‌گونه‌ای است که باعث می‌شود تا مقدار زیادی میوه و تره‌بار قبل از رسیدن به دست مصرف‌کننده از بین برود که تحت عنوان ضایعات میوه و تره‌بار دور ریخته می‌شود.

با وجود اینکه ایران در سال‌های اخیر تحت‌فشار سنگین تحریم‌های اقتصادی قرار گرفته است، افزایش بهره‌وری در استفاده از تولیدات کشاورزی، یکی از بهترین مسیرها برای بهبود وضعیت اقتصاد این بخش است؛ بهبود بهره‌وری در فرایند تولید و عرضه محصولات کشاورزی می‌توان گامی مهم در خنثی‌سازی تحریم‌ها و کاهش فشار اقتصادی به کشور باشد.

فناوری به‌عنوان راهکاری برای کاهش دور ریز مواد غذایی

همان‌طور که گفته شد، سازوکار عرضه محصولات غذایی در شهرهای ایران، عمدتاً سنتی بوده و بخش زیادی از محصولات در این مرحله از بین می‌رود. البته ورود فناوری به صنعت مواد غذایی و تولید و عرضه محصولات کشاورزی، موج بی‌سابقه‌ای از نوآوری را ایجاد کرده و شیوه تولید، پردازش، توزیع و مصرف تولیدات کشاورزی را متحول کرده است. امروز در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، فناوری در هر جنبه‌ای از زنجیره تأمین مواد غذایی، لجستیک، پایداری و دسترسی نقش مهمی ایفا می‌کند.

کشاورزی دقیق، اتوماسیون و هوش مصنوعی از جمله فناوری‌هایی است که فرایند تولید تا عرضه محصولات غذایی را تحت‌تأثیر قرار داده است.

نقش فناوری فقط به تولید محدود نشده و نحوه خرید مشتریان را نیز تغییر داده است.

برآوردها نشان می‌دهد تجارت الکترونیکی خرده‌فروشی مواد غذایی تا سال ۲۰۲۵ میلادی به ۱.۴ تریلیون دلار برسد. همچنین جلوگیری از هدررفت مواد غذایی از طریق هوشمندسازی فرآیندها، می‌تواند در تمامی چرخه تولید، انبار و عرضه این محصولات مدنظر قرار گیرد؛ البته بنا بر نظر برخی کارشناسان، ایجاد سازوکار کنترلی در مبادی عرضه، یکی از کم‌هزینه‌ترین اقدامات مدیریتی برای کاهش حیف‌ومیل محصولات غذایی از جمله میوه و دیگر محصولات باغی و کشاورزی محسوب می‌شود.

تأثیر نوآوری‌های تکنولوژیک در مدیریت عرضه

دستگاه‌های متصل به اینترنت می‌توانند راهی برای پیش‌بینی در مورد همه چیز، از رفتار مصرف‌کننده گرفته تا وقایع آب‌وهوایی باشند؛ اینترنت اشیا (Internet of Things یا به‌اختصار IoT) به میلیاردها دستگاه فیزیکی در سراسر جهان گفته می‌شود که به اینترنت متصل هستند و اطلاعات را جمع‌آوری می‌کنند و با کاربر و سایر دستگاه‌های متصل به اشتراک می‌گذارند. تقریباً هر چیزی که بتواند به شبکه اینترنت متصل شود، بخشی از اینترنت اشیا است.

امروز صنعت غذایی نیز به‌صورت تدریجی در حال آشنا شدن با این تکنولوژی است. با توجه به تعداد زیادی از اپلیکیشن‌هایی که در حال حاضر در زمینه اینترنت اشیا طراحی و ساخته شده‌اند، بسیاری از تأمین‌کنندگان، تولیدکنندگان و خرده‌فروشان در زمینه مواد غذایی به استفاده از این تکنولوژی روی آورده‌اند. بنا بر تجربه جهانی، اینترنت اشیا در صنایع غذایی می‌تواند اهمیت و کاربردهای زیادی داشته باشد.

کاربرد اینترنت اشیا در صنایع غذایی فقط به چند مورد خاص خلاصه نمی‌شود و از جمله کاربردهای آن می‌توان به افزایش دقت در تولید مواد غذایی، افزایش کمیت محصولات و مواردی از این قبیل اشاره کرد.

به طور کلی شبکه اینترنت اشیا در صنایع غذایی می‌تواند به میزان زیادی در زنجیره تأمین مواد غذایی مؤثر بوده و به کاهش هزینه‌های مربوط به ضایعات کمک بسیاری کند.

با ادغام اینترنت اشیا با صنعت غذایی می‌توان انتظار داشت که تقریباً هر بخش کاربردی از این صنعت به طور قابل‌توجهی بهبود پیدا کرده و بهینه‌سازی شود. به عنوان مثال، اینترنت اشیا می‌تواند روند تولید و مصرف را بهینه‌سازی کرده و به بهبود کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی کمک کند. از سویی، اینترنت اشیا می‌تواند امنیت غذایی جامعه را نیز افزایش دهد.

فناوری نوین و شفافیت در زنجیره تأمین صنایع غذایی

اکثر مصرف‌کنندگان مواد غذایی یا خریدارانی که خریدهای خود را از مراکز معتبر و رسمی انجام می‌دهند، انتظار شفافیت را از فروشندگان دارند. افراد می‌توانند با استفاده از قابلیت ردیابی و شفافیت در زنجیره تأمین که با استفاده از تکنولوژی اینترنت اشیا در صنایع غذایی امکان‌پذیر می‌شود؛ شفافیت را به بهترین شکل به دست آورند. این مسئله به کسب‌وکارهای فعال در حوزه صنایع غذایی و کشاورزی کمک می‌کند تا بتوانند اعتماد و وفاداری مشتریان را جلب کرده و در تجارت خود موفق شوند.

فناوری اینترنت اشیا می‌تواند ردیابی محصولات را هم برای تولیدکنندگان و هم برای مصرف‌کنندگان ساده‌تر کند. از دیگر مزایای مهمی که اینترنت اشیا می‌تواند در زنجیره تأمین صنایع غذایی داشته باشد می‌توان به مواردی مانند مدیریت هرچه بهتر موجودی‌ها، صرفه‌جویی در هزینه‌های تولید و البته زمان تحویل سریع‌تر اشاره کرد که همگی آن‌ها می‌توانند باعث موفقیت یک کسب‌وکار در حوزه صنایع غذایی شوند. کسب‌وکارهای فعال در این زمینه می‌توانند با شناسایی و حل ناتوانی‌ها و مشکلات موجود در زنجیره تأمین تا حد زیادی خدمات شفاف را به مشتریان خود ارائه دهند.

نقش حاکمیت در توسعه فناوری

همان طور که گفته شد، در حال حاضر، ایران در مقوله امنیت غذایی با موانع و چالش‌های اساسی شامل تحریم‌های شدید و ناجوانمردانه اقتصادی، وضعیت اقتصادی ناپایدار مواجه است؛ این عوامل در صورت ادامه‌دار شدن در بلندمدت می‌تواند امنیت غذایی را در کشور تحت‌شعاع قرار داده و خسارات و صدمات جبران‌ناپذیری را به‌سلامت جامعه وارد کند. عوامل تهدیدآمیز فوق که به آنها اشاره شد عمدتاً مداخله سیاستمداران و مسئولان اجرایی کشور را می‌طلبد.

سازمان‌های نظارتی نظیر وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و سازمان غذا و دارو، نقش مهمی در افزایش بهره‌وری صنایع غذایی و صنعت کشاورزی دارند؛ در این میان هوشمندسازی زنجیره تولید و عرضه در بخش و همچنین استفاده از فناوری‌های نوین در جهت افزایش امنیت غذایی از وظایف حاکمیتی است که پرداختن به آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است.