مدیران ضعیف، عامل ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی / افزایش سن بازنشستگی؛ راهبردی کوتاه‌مدت

بهرام عرفانی‌راد، عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام حسین (ع) در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه بحران صندوق بازنشستگی بحرانی فراگیر در جهان است، گفت: وضعیت بحرانی صندوق بازنشستگی تنها محدود به ایران نیست، همه کشورهای که با نظام تأمین اجتماعی سروکار دارند و حتی کشورهای اسکاندیناوی که به دولت‌های رفاه معروف هستند، با این چالش مواجه‌اند.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه امام حسین (ع) با اشاره به روند کاهشی ضریب تکلف در صندوق‌های اجتماعی بیان کرد: زمانی که نظام‌های تأمین اجتماعی پایه‌گذاری شد، بار تکلف یک به ۱۲ بود، این بدین معنی است که یک نفر مستمری‌بگیر و ۱۲ نفر شاغل وجود داشت، این تناسب به‌ مرور زمان تغییر کرد و در حال حاضر این ضریب یک به سه رسیده و به دلیل رقم بالای پرداختی نسبت به کسورات، صندوق‌های بازنشستگی با زیان مواجه شدند.

وی با اشاره به هدف راه‌اندازی صندوق‌های بازنشستگی بیان کرد: در زمان پایه‌گذاری صندوق‌های بازنشستگی مقرر شده بود که کسورات شاغلان در صندوق‌ها انباشت و در کارهای مولد و تجاری سرمایه‌گذاری شود و از محل این سرمایه‌گذاری منابع موردنیاز برای پرداخت مستمری بازنشستگان تأمین شود؛ اما به دلایلی این صندوق‌ها در انجام تعهدات خود با مشکل مواجه شدند.

*ضعف مدیریت مشهود است

عرفانی‌راد با اشاره به ضعف مدیریت صندوق‌های بازنشستگی اظهار کرد: مدیریت منابع در صندوق‌های بازنشستگی به‌صورت اثربخش صورت نگرفته تا سرمایه‌های انباشت شده از کسورات شاغلین را تبدیل به مستمری کند، باید اذعان کرد که تردیدهای فراوانی در خصوص شایستگی برخی از مدیرهای انتخابی این صندوق وجود داشته و حاشیه‌های مربوط به فیش‌های نجومی نیز انتقادات فراوانی را به دنبال داشته است.

عرفانی‌راد بیان کرد: علاوه بر ضعف مدیریت، با افزایش امید به زندگی تعداد سال‌هایی که یک فرد مستمری دریافت می‌کند، بیشتر شده و حتی مطابق قانون در صورت فوت فرد مستمری‌بگیر، روند پرداخت حقوق در یک بازه زمانی مشخص به وراث ادامه خواهد داشت.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه امام حسین (ع) با اشاره به کاهش نرخ زاد ولد در کشور بیان کرد: کاهش میزان فرزندآوری باعث کاهش تعداد افراد جوان و جویایی کارشده و حتی به گفته کارشناسان در سال‌های آینده کشور با کمبود نیروی کار نیز مواجه خواهد شد. در این شرایط تعداد مستمری‌بگیران از تعداد کسانی که حق بیمه پرداخت می‌کنند، بیشتر می‌شود و صندوق را با ناترازی مواجه خواهد کرد.

*روزهای بد صندوق‌های بازنشستگی

عرفانی‌راد با اشاره به وضعیت صندوق‌های دولتی و خصوصی بیان کرد: صندوق بازنشستگی بانک مرکزی، صندوق بازنشستگی وظیفه، ازکارافتادگی و پس‌انداز کارکنان بانک‌ها، صندوق بازنشستگی کارکنان شهرداری تهران، صندوق بازنشستگی کارکنان صداوسیما، صندوق بازنشستگی شرکت نفت، ۵ صندوق بخش خصوصی کشور است که شرایط بهتری نسبت به صندوق‌های دولتی مانند تأمین اجتماعی و صندوق بازنشستگیِ کشوری و خدمات درمانی دارد؛ اما نکته نگران‌کننده پوشش صندوق‌های گسترده‌تر دولتی است، به‌طوری‌که بیش از ۷۰ درصد بیمه‌شدگان تحت پوشش صندوق‌های دولتی هستند که بدون کمک‌های دولتی امکان پرداخت مطالبات را ندارند.

وی ادامه داد: بحث ادغام برخی از صندوق‌های بخش خصوصی مانند وزارت نفت با صندوق‌های دولتی برای تأمین منابع و کاهش تراز منفی مطرح‌شده؛ اما باتوجه‌به بحران موجود این طرح نیز مانند یک مُسکن کوتاه‌مدت عمل خواهد کرد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام حسین (ع) با اشاره به اینکه استقراض دولت‌ها از صندوق بازنشستگی باعث رکود فعالیت‌های اقتصادی این صندوق‌ها شده است، بیان کرد: همان‌طور که ذکرشده منابع مالی صندوق‌ها باید صرف طرح‌های تولیدی و مولد به‌منظور افزایش درآمدها شود؛ اما در سال‌های گذشته دولت‌ها برای تأمین هزینه‌های خود از منابع مالی صندوق‌های بازنشستگی استقراض می‌کند، انباشت مطالبات صندوق از دولت باعث شده که طرح‌های افزایش تولید و توسعه سرمایه‌گذاری با توقف مواجه شود.

*رد دیون با واحدهای زیان‌ده

عرفانی‌راد بیان کرد: با شروع خصوصی‌سازی دولت‌ها برای پرداخت بدهی خود به صندوق‌های بازنشستگی از روش تهاتر دارایی استفاده کردند. معمولاً دولت‌ها واحدهای کم سودده و یا زیان‌ده را برای واگذاری انتخاب می‌کند، این نحوه تهاتر را می‌توان به انتقال بحران از دوش دولت به سازمان تأمین اجتماعی تعبیر کرد. در این وضعیت صندوق بازنشستگی علاوه بر مشکلات مربوط به دریافت بدهی خود باید هزینه‌های جاری این بنگاه‌های زیان‌ده را نیز پرداخت کنند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام حسین (ع) با بیان اینکه با تشدید تحریم‌های ظالمانه و یک‌جانبه آمریکا میزان درآمدهای نفتی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور به‌شدت کاهش یافت، اظهار کرد: تداوم تحریم‌های بین‌المللی اقتصاد کشور را کوچک کرد، یکی از مهم‌ترین آثار منفی این وضعیت ناتوانی در سرمایه‌گذاری است. به طور مثال با واگذاری ۱۰ درصد سهام شستا حدود ۱۳ هزار میلیارد تومان سرمایه تشکیل شد، حال این سؤال مطرح می‌شود که باتوجه‌به شرایط اقتصادی آیا بنگاهی توانایی جذب این سرمایه را دارد؟

وی افزود: شرکت‌های زیرمجموعه شستا در این شرایط و به دلیل تحریم‌های بین‌المللی مشکلات فراوانی را برای فعالیت اقتصادی در داخل و خارج از کشور دارند.

*افزایش سن بازنشستگی راهبردی کوتاه‌مدت

عرفانی‌راد با بیان اینکه تجربه افزایش سن بازنشستگی در کشورهای دیگر نیز وجود داشته است، ادامه داد: این طرح در کوتاه‌مدت فرصت تنفس ایجاد می‌کند و اما در بلند با افزایش هزینه و حقوق مستمری اثرگذاری آن را کم‌رنگ خواهند کرد. دولت سناریوهای متعددی از محاسبه مستمری بر اساس پرداختی ۵ سال آخر بیمه‌گذار و ادغام صندوق‌های بازنشستگی را بررسی کرد که راهکار اول به دلیل نوسانات و احتمال کاهش قدرت خرید رد شد و راهکار دوم نیز به دلیل بزرگ‌بودن ابعاد مشکلات چندان مورد توجه قرار نگرفت.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام حسین (ع) با بیان اینکه با افزایش سن بازنشستگی در آینده هزینه صندوق افزایش پیدا خواهد کرد، گفت: برای حل مشکل صندوق‌های بازنشستگی نباید تنها به افزایش سن بازنشستگی اتکا کرد و باید اقداماتی از قبیل پرداخت مطالبات و تأمین سرمایه صندوق‌ها، تغییر مدیران ناکارآمد و خنثی‌سازی تحریم‌ها و ایجاد شرایط مطلوب برای افزایش نرخ زادوولد زمینه را برای خروج از این بن‌بست فراهم کرد.

انتهای پیام