نظام پایش علم و فناوری در کشور ما ناقص است

دکتر محمد حسن‌زاده در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد دلایل کاهش رتبه علمی کشور با بیان این‌که دلایل مختلفی در این مورد وجود دارد، گفت: به هر حال همه کشورها و مناطق جغرافیایی برای ارتقای خود در جغرافیای دانش جهانی تلاش می‌کنند. این‌گونه نیست که ما در ایران فعالیت‌هایی در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها انجام می‌دهیم ولی دیگر کشورهای همسایه و رقیب ما ایستاده‌اند و پیشرفت نمی‌کنند. بنابراین جابه‌جا شدن رتبه یک امر طبیعی به نظر می‌رسد؛ ولی این‌که چرا این روند با این‌که می‌تواند رو به پیشرفت باشد، سیر نزولی پیدا می‌کند، یک سوال بزرگ است.

وی با اشاره به این‌که حمایت از علم، فناوری و نوآوری می‌تواند به ثروت و اثر منجر شود، گفت: دومین دلیل کاهش رتبه علمی این است که حمایت‌های ما از علم، فناوری و نوآوری منسجم نیست. ما بازیگران زیادی در این عرصه داریم که هر یک مسیر خود را طی می‌کنند. در صورتی که اگر همگی این بازیگران از یک سیاست منسجم و مکانیسم‌های همگرا پیروی کنند، قاعدتاً روز به روز هم در رتبه‌بندی‌ها و انتشار علم و تبدیل علم به ثروت و ارزش رشد خواهد داشت و هم این‌که جامعه ما اثر علم، فناوری و نوآوری را در زندگی خود خواهد دید.

رییس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) خاطر نشان کرد: در سطح سیاستی ما باید به محرک‌ها و پویایی‌های نظام علم، فناوری و نوآوری توجه کنیم و اگر آن‌ها را در یک چرخه نبینیم، ممکن است اجزای این چرخه نه‌تنها همگرا نباشند، بلکه واگرا شوند.

حمایت‌های مادی و معنوی از نظام علم و فناوری باید باثبات باشد

وی با اشاره به اهمیت حمایت مادی و معنوی از نظام علم، فناوری و نوآوری گفت: مسئله دیگر این است که حمایت مادی و معنوی از نظام علم، فناوری و نوآوری در کشور باید با ثبات باشد و حتی با تغییر وضعیت اجتماعی و اقتصادی کاهش پیدا نکند.

حسن‌زاده به مطالعات خود درباره رکود اقتصادی بزرگ در اروپا و آسیای جنوب شرقی اشاره کرد و ادامه داد: در زمان رکود اقتصادی بزرگ کشورهای قوی در علم، فناوری و نوآوری همزمان با ورود به رکود حمایت خود را از این حوزه افزایش داده بودند و کشورهایی که هزینه‌کرد تحقیق و توسعه و نوآوری خود را افزایش داده بودند، از رکود اقتصادی آسیب کم‌تری دیده بودند.

وی خاطر نشان کرد: این موضوع نشان می‌دهد که اگر در کشور وضعیت اقتصادی مناسب نیست و در حال تجربه بحران است، به حمایت بیشتری از علم، فناوری و نوآوری نیاز دارد.

استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: بنابراین این‌که وضع اقتصادی کشور مناسب نیست، توجیهی برای توجه کم‌تر به علم، فناوری و نوآوری نیست. باید بیشتر و هدفمند به این موضوع توجه کنیم تا بتوانیم مسائل کشور را حل کنیم.

رییس ایرانداک با اشاره به اهمیت توجه به توانمندسازی نیروی انسانی گفت: ما به اندازه کافی به توانمندسازی نیروی انسانی تحقیق و توسعه و حرفه‌ای‌سازی آن‌ها توجه نکرده‌ایم. برای نیروی حرفه‌ای تحقیق و توسعه فرقی نمی‌کند چه مشکلات و بحران‌هایی وجود دارد و کار خودش را انجام می‌دهد. به سرما، گرما، نوشته‌های فلان روزنامه و صحبت‌های مطرح‌شده در فلان گفتگو و اتفاقات توجه نمی‌کند؛ چون حرفه‌ای است و اگر حرفه‌ای گری در علم، فناوری و نوآوری وجود داشته باشد، می‌توانیم به ادامه پایدار رشد علم، فناوری و نوآوری به صورت پایدار امیدوار باشیم.

نظام پایش علم و فناوری در کشور ما پاسخ‌گو نیست

حسن‌زاده با بیان‌اینکه نظام پایش علم، فناوری و نوآوری در کشور ما ناقص است و پاسخ‌گو نیست، گفت: ما نمی‌توانیم سریع پیشگویی کنیم که در حال حاضر در علم، فناوری و نوآوری جهان چه می‌گذرد و روندها و ابرروندها چه می‌گویند که بتوانیم سیاست‌ها و برنامه‌های خودمان را به آن سمت ببریم.

وی افزو: به همین دلیل تنها زمانی که روند کاهشی می‌شود، صدای اعتراضمان بلند می‌شود و زمانی که در حال رشد هستیم ساکت می‌مانیم تا دوباره دچار سیر نزولی شویم. این یعنی کاملاً رفتار غریزی از ما سر می‌زند و این رفتار برای آینده علم، فناوری و نوآوری مشکل ایجاد می‌کند.

رییس ایرانداک با اشاره به اسناد بالادستی موجود گفت: ما اسناد بالادستی بسیار مهمی داریم؛ نقشه جامع علمی کشور، سیاست‌های کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری و برنامه‌های توسعه و … وجود دارند؛ ولی یک نظام دقیق و پاسخگوی تحلیل داده‌های علم، فناوری و نوآوری در کشور ایجاد نکردیم و اگر ایجاد کرده‌ایم به اندازه کافی پاسخگو نیست.

وی افزود: حتی اگر بر فرض پاسخگو باشد نیز سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی و اجرا با آن همخوانی ندارد و به آن داده‌ها احساس بی‌نیازی می‌کند و کار خود را انجام می‌دهد. این عدم هماهنگی مشکلاتی ایجاد می‌کند.