جیبوتی؛ بازیگری کوچک با قابلیت‌های ژئوپلیتیکی

خبرگزاری مهر – گروه سیاست: «جیبوتی کجایی؟ دقیقاً کجایی؟» سوال طنز آمیزی که پس از قطع روابط ایران و عربستان در سال ۱۳۹۴ و در پی آن چند کشور عربی – آفریقایی، بر سر زبان‌ها افتاد.

جیبوتی کشور کوچکی در موقعیت منحصر به فردی قرار دارد در دوران دولت نهم و دهم پارلمان این کشور توسط جمهوری اسلامی ساخته شد و روابط میان ایران و جیبوتی توسعه پیدا کرد اما بعد از قطع روابط ایران و عربستان، برخی کشورهای کوچک که اراده و استقلالی از خود نداشتند، در سیطره سیاسی ریاض قرار گرفتند و روابط خود را با ایران قطع کردند که جیبوتی نیز از جمله این کشورها بود.

کشور جیبوتی به پایتختی بندر جیبوتی با ۲۳ هزار کیلومتر مربع و ۸۰۰ هزار نفر جمعیت یکی از کوچک‌ترین و کم جمعیت ترین کشورهای جهان است.

مردم کشور جیبوتی مسلمان و سنی مذهب هستند. زبان رسمی مردم این کشور عربی و فرانسوی است اما اکثراً به فرانسه و زبان‌های محلی صحبت می‌کنند.این کشور تا سال ۱۹۷۷ مستعمره فرانسه بود اما در این تاریخ مستقل شد و به جمهوری جیبوتی تغییر نام داد.

جیبوتی در سوی غربی تنگه باب المندب است و از جمله کشورهای شاخ آفریقاست که قابلیت فراوانی در نقش آفرینی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد. در واقع جیبوتی دارای جایگاهی راهبردی و ژئوپلیتیکی است. باب المندب آبراهی است که دریای سرخ را به اقیانوس هند و آب‌های آزاد وصل می‌کند. تنگه باب المندب را می‌توان نقطه اتصال شرق و غرب جهان دانست.

دریای سرخ از دو نقطه به آب‌های آزاد راه دارد. از شمال از طریق کانال سوئز به دریای مدیترانه و آب‌های آزاد و از جنوب از طریق تنگه باب المندب به اقیانوس هند و آب‌های آزاد راه دارد.

به همین دلیل، کشور جیبوتی مورد توجه بسیاری از قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای است و آنها سعی می‌کنند از طریق اعطای کمک‌های نقدی و غیرنقدی یا ایجاد پایگاه نظامی، بتوانند در جیبوتی و تنگه باب المندب نفوذ کنند.

موقعیت جغرافیایی و استراتژیک جیبوتی برای اینکه در یک سوی باب المندب قرار گرفته است می‌تواند دست نیروی دریایی ایران را برای مبارزه با دزدان دریایی و برقراری امنیت در آب‌های دریای منطقه دریایی منطقه بازتر کند. بنابراین اهمیت کشور جیبوتی می‌تواند در همین راستا تعریف شود.

کشورهای فرامنطقه‌ای مانند آمریکا، فرانسه، ژاپن، ایتالیا و.. در جیبوتی دارای پایگاه‌های نظامی هستند؛ چین نیز در سالهای گذشته مذاکراتی با مقامات جیبوتی برای ایجاد پایگاه نظامی انجام داد و خواهان این شد تا زمینه‌های حضورشان را در این کشور فراهم کنند. چرا که چین، جیبوتی را جزو پروژه «یک کمربند، یک راه» می‌داند. در واقع درخواست چین جهت ایجاد پایگاه نظامی از جیبوتی در راستای قرارداد «مشارکت استراتژیک» می‌باشد که در سال ۲۰۱۷ میان این دو کشور به امضا رسید. همین پایگاه‌های کشورهای فرا ملیتی نشان از اهمیت موقعیت جغرافیایی این کشور کوچک دارد.

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس یک دکترین متوازن با سه رهیافت «عزت»، «مصلحت» و «حکمت» استوار است. طی دهه نود، با افراط در اعتماد به غرب و تفریط در نگاه به شرق، خسارت بزرگی به منافع ملی تحمیل شد و از این رهگذر، سه رهیافت یاد شده به خوبی محقق نشد چراکه اینها بخشی از مظاهر عزّت جمهوری اسلامی است که جز با شجاعت و حکمت مدیران جهادی به دست نمی‌آمد.

در عالم سیاست خارجی هیچ چیز ثبات ندارد و آنچه که ثابت است منافع ملی کشورهاست و حتی امکان دارد به دلایلی روابط برخی کشورها با یکدیگر قطع و یا برقرار شود اما دکترین ثابت جمهوری اسلامی ایران همواره بر تأمین منافع ملی تاکید دارد.

با روی‌کار آمدن دولت سیزدهم، شاهد نوعی پارادایم شیفت در سیاست خارجی بودیم به‌طوری که تلاش شد ضعف ارتباط با شرق، برطرف و استفاده از ظرفیت‌های مغفول‌مانده احیا شود.

حالا با از سرگیری روابط میان ایران و عربستان، کشورهای منطقه به دنبال برقراری ارتباط با ایران هستند که جیبوتی نیز تصمیم خود برای برقراری این ارتباط را اعلام کرده است. البته ایران با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد، می‌تواند به گونه‌ای عمل کند تا کشورهایی مانند جیبوتی، کمتر تحت تأثیر برخی کشورها در روابط خود با ایران قرار بگیرند.

برقراری روابط همه جانبه با جیبوتی

برهمین اساس، حسین امیرعبداللهیان که برای شرکت در هفتاد و هشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک سفر کرده بود، روز پنجشنبه ۳۰ شهریور ماه در حاشیه این نشست با «محمود علی یوسف» وزیر خارجه جیبوتی دیدار و گفت‌وگو کرد.

این نخستین دیدار وزرای خارجه دو کشور بعد از قطع رابطه جیبوتی با ایران پس از حادثه سفارت عربستان در تهران بود.

امیرعبداللهیان در این دیدار که در فضایی بسیار دوستانه برگزار شد گفت: ما در روابط ایران و جیبوتی همواره در سالهای طولانی گذشته شاهد تحولات بسیار خوبی بودیم و موضوعات مختلفی را برای همکاری‌ها در اختیار داریم.

وی با بیان اینکه ایران از گسترش روابط با کشورهای مسلمان و برادر استقبال می‌کند، افزود: جمهوری اسلامی ایران علاقه‌مند است که روابط دو کشور ایران و جیبوتی در مسیر طبیعی قرار گیرد.

امیرعبداللهیان با ذکر این نکته که ما جیبوتی را کشور دوست و برادر ایران می‌دانیم، اظهار داشت: برای گسترش روابط با جیبوتی بعنوان یک کشور مهم و مسلمان در شاخ آفریقا اهمیت قائلیم و دست برادران خود را به گرمی می‌فشاریم. وی افزود ما می‌توانیم روابط نیرومندی را پایه گذاری کنیم و در تمام حوزه‌ها همکاری‌ها را گسترش دهیم.

وزیر امور خارجه همچنین توانمندیهای جمهوری اسلامی ایران در حوزه علم و فناوری را مورد اشاره قرار داد و گفت: آماده‌ایم این توانمندیها را در اختیار جیبوتی قرار دهیم.

رئیس دستگاه دیپلماسی ضمن ابلاغ سلام رئیس جمهور به مقامات عالی جیبوتی، از همتای خود برای سفر به ایران در اولین فرصت دعوت به عمل آورد.

وزیر خارجه جیبوتی نیز ضمن ابراز خرسندی از این دیدار گفت، با ایران در گذشته همواره روابط خوب و سازنده‌ای داشتیم و آمادگی کامل داریم که این روابط سازنده و حسنه بر مبنای ظرفیت‌های خوب دو کشور تقویت شود.

وی ضمن مهم خواندن همبستگی بین کشورهای اسلامی، افزود: لازم است در شرایط حساس در کنار هم باشیم و جیبوتی از برقراری روابط همه جانبه با ایران استقبال می‌کند.

وزیر خارجه جیبوتی افزود: همکاری‌های بین دو کشور همواره برقرار بوده و هنوز ادامه دارد و ما برای تقویت این روابط آمادگی داریم.

در این دیدار برخی موضوعات مورد علاقه در حوزه منطقه‌ای و مورد اهتمام کشورهای اسلامی از جمله مسئله فلسطین مورد تبادل نظر قرار گرفت و دو طرف حمایت خود را از ملت و قضیه فلسطین اعلام کردند.

جیبوتی قابلیت‌های ژئوپلیتیکی بسیاری دارد

جعفر قناد باشی در اینباره به خبرنگار مهر می‌گوید: جیبوتی یک کشور بسیار کوچک اما با موقعیت راهبردی و استراتژیکی مهم است اما نزدیک به یک دهه است که روابط این دو کشور قطع شده بود.

وی ادامه می‌دهد: در گذشته روابط خوبی میان ایران و جیبوتی وجود داشت به گونه‌ای که برای ابراز حسن نیت خودمان، طرح‌های عمرانی نیز در این کشور اجرا کردیم.

کارشناس ارشد مسائل آفریقا با بیان اینکه جیبوتی قابلیت‌های ژئوپلیتیکی بسیاری دارد، می‌افزاید: جیبوتی دارای بنادر مهمی است لذا کشتیرانی ما نیز نیازمند بنادری در اطراف و سواحل آفریقاست که یکی از این بنادر می‌تواند جیبوتی باشد.

قنادباشی می‌گوید: روابط ما با جیبوتی تا قبل از روی کار آمدن بن سلمان ادامه داشت، اما پس از ولیعهدی بن سلمان عربستان طرح‌هایی را اجرا کرد تا کشورهای آفریقایی روابط خود را با ایران قطع کنند که در این راستا جیبوتی و سودان و… روابط شأن را با ما قطع کردند.

وی تصریح می‌کند: پس از برقراری روابط تهران و ریاض بسیاری از کشورهای منطقه از جمله جیبوتی، مصر و… به دنبال برقراری مجدد روابط خود با جمهوری اسلامی ایران هستند. ایران نیز علاقمند به برقراری کشورهای منطقه است و با توجه به اینکه مسائل اقتصادی، محور سیاست‌های ما در کل جهان است، کشورهایی که دارای موقعیت‌های خوب استراتژیکی هستند برای ما نیز حائز اهمیت است.

کارشناس ارشد مسائل آفریقا خاطرنشان می‌کند: جیبوتی نه تنها از نظر ما بلکه از نظر کشورهای جهان مهم است بطوریکه از حیث مختصات جغرافیایی جیبوتی در ورودی دریای سرخ و در مجاورت یمن در دیگر سوی باب المندب قرار دارد.