در انتظار روزهای خوب برای«زهره» اصلی ترین آبریز کشور

به گزارش خبرنگار مهر، کشت و کار کشاورزی در این دو دشت با توجه به کیفیت رودخانه زهره طی سالیان متمادی دارای نقصان فزاینده بوده است.تا آنجا که طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی شاخص بنیادین عملکرد در واحد سطح در اراضی مشروب از رودخانه زهره در این دو منطقه در حدود یک چهارم میانگین کشوری است.

در این شرایط امید می‌رود تا به آبگیری سد چمشیر و بهبود نسبی کیفیت آب رها شده از این سد، بازدهی فعالیت کشاورزی در این دو دشت به تدریج بهبود یابد.

سد چمشیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد، روی رودخانه زهره ساخته میشود. این سد یکی از بلندترین سدهای وزنی ایران از نوع بتنی غلتکی با ارتفاع ۱۵۰ متر است. مخزن سد چم شیر ۲.۳ میلیارد مکعب ظرفیت دارد. ظرفیت نیروگاه برقابی این سد ۱۷۶ مگاوات به علاوه نیروگاه جریانی به ظرفیت ۱۱ مگاوات است. هدف از احداث این سد، تنظیم جریان آب و تعدیل کیفیت آب رودخانه و بهبود آب کشاورزی در پایین دست است.

در حالت طبیعی رودخانه زهره برخلاف نام زیبایش، یک رودخانه سیلابی و وحشی است و شدت شوری آب این رودخانه در بازه هایی از زمان به حدی بوده است که عملاً مصارف کشاورزی در این رودخانه غیرممکن میگردید. کیفیت بسیار متفاوت و همچنین سیلابی بودن زهره، سبب شده تا حیات شرق خوزستان به اندازه کافی از این رودخانه بسیار مهم منتفع نباشد. از سوی دیگر، هیچ ابزار مدیریت منابع آبی پیش از سد چمشیر، روی این رودخانه احداث نشده و تمامی آورد آبی آن پس از گذر از شرق خوزستان و استان بوشهر به خلیج فارس میریخت.

با تاکید دوباره بر هدف بهبود شرایط کیفی و کمی آب رودخانه زهره توسط سد چمشیر، سازوکار احداث سد نیز به این منوال است که موقعیت قرارگیری و محور این سد به نحوی تعیین شده است که بتواند آورد آبی سیلابی رودخانه زهره را کنترل کند و کمترین میزان شورابه نیز در مخزن سد قرار گیرد. با تنطیم جریان آب رودخانه زهره در تابستان که آورد رودخانه زهره کاهش می یابد، با رهاسازی آب دبی بیشتری وارد رودخانه شده و شوری آب رودخانه زهره در پایین دست سد را پس از چشمه های شور بعد از سد تعدیل میکند. بنابراین با تنظیم جریان آب، کیفیت آب رودخانه زهره در پایین دست سد تعدیل شده و آب با کیفیت بهتری از لحاظ شوری در اختیار کشاورزان قرار خواهد میگیرد.

تمامی اراضی کشاورزی هندیجان بدلیل شوری بالای رودخانه زهره و کاهش دبی رودخانه خصوص در فصل تابستان امکان کشاورزی ندارند. همانطور که در نمودار تهیه شده توسط مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت جهاد کشاورزی از شهرستان هندیجان می بینید، میزان سطح اراضی تحت کشت بین سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۴۰۲ از حدود ۱۵ هزار هکتار تا ۲۹ هزار هکتار متغیر بوده است.

نیمی از مردم هندیجان به شغل دامداری و کشاورزی مشغول هستند و معیشت شان وابسته به رودخانه زهره است. دشت هندیجان یکی از مناطق مهم کشت گندم در استان خوزستان است که بدلیل شوری آب و خاک و عدم برنامه ریزی صحیح آبیاری، از عملکرد و بهره وری مصرف پایینی در کشت گندم برخوردار است.

در سالهای گذشته بدلیل شوری بالای و کاهش شدید دبی رودخانه زهره، کشاورزان با عدم امکان کشت محصول در بسیاری از اراضی مواجه بوده و همین امر باعث کاهش درآمد خانوارها و ناامیدی آنها از کشاورزی شده است. بطور مثال در زمستان سال ۱۳۹۶، کشاورزان هندیجانی با تجمع در برابر فرمانداری هندیجان نسبت به عدم رهاسازی آب از ابتدای سال زراعی برای آبیاری ۲۴ هزار هکتار اراضی کشاورزی خود اعتراض کردند.

براساس اعلام فرماندار این شهرستان، در سال زراعی جاری ۱۴۰۳ سطح اراضی زیر کشت به ۳۵ هزار هکتار رسیده است. مسلماً این میزان سطح زیرکشت گندم در ۲۰ سال گذشته امکان پذیر نبوده است و یکی از عوامل میتواند تنظیم جریان آب رودخانه زهره با سد چمشیر و اطمینان به بخش کشاورزی از تامین آب مورد نیاز در افزایش سطح زیر کشت در این شهرستان باشد. باید یادآور شد که مشکل کشاورزی در هندیجان در حال حاضر تنها تامین آب نیست. کشاورزان به مواردی مانند کمبود تامین سوخت برای کشاورزی، شوری خاک، بالا بودن بهای کود و سموم کشاورزی و همچنین عدم ساخت زیرساخت های مورد نیاز کشاورزی مانند شبکه های آبیاری و زهکشی اشاره دارند.

میانگین برداشت گندم در استان خوزستان حدود چهار تا ۴.۵ تن در هر هکتار است. توجه به آمار سطح تولید محصول در شهرستان هندیجان نشان میدهد که میزان تولید در سطح هکتار در این شهرستان تقریباً یک چهارم میانگین در استان خوزستان بوده است. شرایط جغرافیایی و محل تامین آب کشاورزی که از رودخانه شور زهره است، در اصل امکان تولید بالا و چشمگیر محصولات کشاورزی را در این اراضی بطور طبیعی نمی دهد. با توجه به شوری بالای خاک در این محدوده نمیتوان انتظار داشت که تنها با تنظیم کمی و کیفی جریان رودخانه زهره، شاهد شکوفایی کشاورزی در این دشت باشیم. در واقع باید پذیرفت که رهاسازی آب از سد چمشیر با کیفیت بهتر آب در تابستان با شوری کمتر بخشی از مشکلات کشاورزی را حل می کند.