رسانه، هویت و امر اخلاقی/تحولات هویتی نسل جدید

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت‌الاسلام محمدرضا زیبایی‌نژاد کارشناس موضوعات فقهی و اجتماعی طی یادداشتی اظهار داشت: شتاب تحولات فرهنگی و اجتماعی از ویژگی‌های مهم عصر ارتباطات است. سرعت تبادل اطلاعات، مرزهای جغرافیایی و اعتقادی را درنوردیده و خانواده را با دگرگونی‌هایی روبه‌رو ساخته که این نهاد تا پیش از این تصوری از آنها نداشته است. از همین رو، در مواجهه با این تحولاتْ سردرگم، تنها و پراضطراب می‌نماید و سراسیمه در جست‌وجوی تکیه‌گاهی مطمئن است تا با دریافت تحلیلی دقیق و مشاهده افقی روشن، هم وضع خویش را به‌درستی بشناسد و هم مسیری به سوی آینده بگشاید.

جامعه ما افزون بر آنکه به تبع جامعه جهانی مسیر تحولات را می‌پیماید، ضرباهنگ تحولات در آن، در پاره‌ای زمینه‌ها، تندتر و رساتر شنیده می‌شود. این تغییرات، به‌ویژه در دو سه سال گذشته، توجه بسیاری از کارشناسان را به خود معطوف ساخته و آنان را به بررسی ارتباط تحول در الگوی روابط خانوادگی و تغییر در الگوی مصرف کالاهای فرهنگی واداشته است

با سیطره رسانه‌ها و تبدیل شدن آنها به مهم‌ترین ابزار گذران اوقات فراغت، نه‌تنها مرجعیت خانواده در انتقال ارزش‌ها به نسل آتی رنگ باخته است، بلکه والدین رسانه‌های مدرن را به منزله یکی از مهم‌ترین منابع خود برای آشنایی با شیوه‌های جامعه‌پذیر کردن فرزندان برگزیده‌اند. از این رو، الگوی هویت‌پذیری نسل نو تا حد زیادی از اوقات فراغت و محصولات فرهنگی فراغتی تأثیر می‌پذیرد. اگر امروزه با کاهش انگیزه ازدواج و افزایش شمار دختران و پسران مجرد روبه‌رو شده‌ایم، که گاه در نگاهی تقلیل‌گرایانه به مشکلات اقتصادی بازگردانده می‌شود، بیش از هر چیز نشانِ تحولات فرهنگی و جای‌گزینی ارزش‌های جهان مدرن فردگرایی و آزادی عمل (اباحه‌گرایی) با ارزش‌های ریشه‌دار پیشین، یعنی تمایل به پذیرش تعهد و همراهی است؛ چنان‌که رشد روزافزون طلاق بیش از هر چیز نشانِ تحولات هویتی نسل جدید و غلبه تمایلات فردگرایانه و استقلال‌طلبانه بر ارزش‌های گروهی و تقدس خانواده به شمار می‌آید.

رشد تک‌زیستی، به‌ویژه در کلان‌شهرها نیز، که می‌تواند بستری مناسب برای رشد آسیب‌های اجتماعی و اخلاقی باشد، به‌روشنی از تغییراتی فرهنگی در مناسبات خانوادگی حکایت می‌کند که به‌سادگی نمی‌توان از کنار آنها گذشت. در این میان، نقش رسانه‌های جدید در تغییر نگرش به زندگی و تحول در ارزش‌های اخلاقی منحصر به فرد است.

در جامعه ما که همواره در هاله‌ای از عفت و حیا مستور بوده است، باز شدن تدریجی فضا بر مناسبات نامتعارف و سهل‌انگارانه، سنگین و گسترده جلوه می‌کند، و آمارها و تحلیل‌های جامعه کارشناسی بر نگرانی‌ها می‌افزاید. از این رو، خانواده ایرانی که گزارش‌هایی تکان‌دهنده روبه‌رو می‌شود، به خود حق می‌دهد خطر را در کنار گوش خود احساس کند و نخبگان را در تحلیل اوضاع پیش‌آمده به یاری، و مسئولان ذی‌ربط را به مساعدت طلبد.

در وهله نخست، آنچه موجب نگرانی جامعه‌ای آراسته به زیور حیا و عفاف می‌شود، تحول در حوزه اخلاق جنسی است؛ اما به‌واقع نگران‌کننده‌تر، دگرگونی‌های هویتی نسل جوان و تحولات فرهنگی در عرصه اعتقادات و ارزش‌هاست و تغییر در الگوی رفتار جنسی، تنها بخشی از تغییرات ارزشی را حکایت می‌کند.

ظهور گرایش‌های فرقه‌ای، عرفان‌های شرقی و امریکایی، شیطان‌پرستی، خرافات و کهنه‌گرایی، از تحولاتی هویتی حکایت می‌کند که تا حد زیادی متأثر از فضای رسانه‌ای جدید است؛ چنان‌که تحولات پدید آمده در موضوع «تصور از بدن» و تغییر استانداردهای زیبایی در جامعة ایرانی، که کشورمان را به دومین کشور جراحی زیبایی جهان و به هفتمین مصرف‌کننده مواد آرایشی، با حدود دو میلیارد دلار در سال ۲۰۰۷، تبدیل کرده، از این فضا تأثیر پذیرفته است.

پی نوشت:

۱. هرچند مهاجرت مردان جویای کار به شهرهای بزرگ بخش درخور توجهی از تک‌زیستی‌ها را توضیح می‌دهد، برخی گزارش‌های آماری به عوامل دیگری اشاره می‌کند که قابل تأمل است (ر. ک: زندگی مجردی؛ ژستی غربی در جامعة شرقی، خبرگزاری فارس، ۲۸/۱/۸۹).
۲. ر. ک: «خانواده و بهداشت جنسی» (مصاحبه با دکتر علیرضا شیری)، مجلة اینترنتی دخت ایران، ۱/۲/۸۹.
۳. «ویکتوریا؛ سریالی برای تخریب بنیان خانواده» (مصاحبه با دکتر حسین باهر)، خبر آنلاین، ۱۶/۱۲/۸۸.
۴. «هشداری که باید جدی گرفته شود؛ افزایش آمار ایدز از طریق رفتارهای جنسی»، خبر آنلاین، ۱۸/۲/۸۹.
۵. «دستگیری گروهی به نام ایران ضربدری و دستگیری شبکة فساد حیوانی»، خبرگزاری عصر ایران، ۱/۶/۸۸.
۶. در سال‌های اخیر شاهد افزایش چشمگیر تورهای مسافرتی به مناطقی چون تایلند و منطقة آنتالیای ترکیه هستیم.
۷. از جمله آنکه در نوروز امسال حضور هزاران نفر در کنسرت موسیقی خوانندگان ایرانی در شهر اربیل عراق گزارش شد. در کنسرتی دیگر که با شرکت بیش از شش هزار نفر در دوبی برگزار گردید، بلیط‌ها تا پانصد دلار فروخته شد. چند هزار نفر نیز در کنسرتی در کشور ارمنستان شرکت کردند و در تمام این موارد شبکه‌های اینترنتی و ماهواره‌ای فارسی‌زبان کانون اصلی تبلیغ برنامه‌ها بودند (ر. ک: «فال و تماشا در کردستان»، جدید آنلاین، ۹/۲/۸۹؛ «حاشیه‌های کنسرت گوگوش در دوبی»، www.net2ni.com).
۸. «مقام نخست جراحی زیبایی برای ایران و برزیل»، جهان نیوز، ۱۴/۲/۸۹.
۹. «زنان ایرانی هفتمین مصرف‌کنندة مواد آرایشی در جهان»، سایت زن فردا، ۱۵/۱/۸۹.