فقط ۵ سال برای حفظ نسل یوزپلنگ ایرانی فرصت داریم

به گزارش خبرگزاری مهر، حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در رابطه با اقدامات صورت گرفته برای احیای طعمه‌های یوزپلنگ ایرانی در زیستگاه اظهار داشت: از حدود دو سال پیش موضوع ایجاد شبکه‌ای از زیستگاه‌ها برای تقویت حفاظت یوزپلنگ آسیایی در زیستگاه‌های طبیعی آغاز شد.

وی ادامه داد: با وجود آنکه مجموعه حفاظتی توران وسعت زیادی (حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار) دارد، تنها بخش تقریباً کوچکی از آن عاری از دام بوده که حقوق عرفی آن خریداری شده و به عنوان هسته مرکزی هم داری امنیت است و هم تعارض بسیار اندکی در آن وجود دارد. لذا این بخش می‌تواند به عنوان یک هسته مرکزی، پویایی زادآوری یوز را حمایت کند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بیان کرد: یوزهایی که متولد می‌شوند، نیاز به زیستگاه‌های متعددی دارند که به صورت یک شبکه امکان اتصال به هم را داشته باشند و قلمروهای جدید را تشکیل بدهند تا بقای یوز تضمین شود و در غیر این صورت در یک محدوده ۱۰۰ الی ۲۰۰ هزار هکتاریِ امن قرار نیست یوزپلنگ بقا پیدا کند.

اکبری خاطرنشان کرد: البته این نکته هم ناگفته نماند که در همین محدوده ۱۰۰ الی ۲۰۰ هزار هکتاری هم که امن و عاری از تعارض شده، تراکم طعمه بالا نیست چرا که ما در کل مجموعه توران چیزی حدود ۲۵۰۰ رأس طعمه با جثه متوسط داریم که نزدیک به هزار رأس آن کل و بز بوده که در زیستگاه‌های کوهستانی زیست می‌کنند و خارج از زیستگاه‌هایی هستند که یوز می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد و باید آنها را به عنوان طعمه پلنگ در منطقه توران در نظر گرفت.

وی افزود: تعداد ۱۵۰۰ رأس طعمه باقی مانده نیز در عرصه بسیار وسیعی پراکنده‌اند و بنابراین تراکم طعمه بسیار پایین بوده و یوزها به ویژه یوزه‌ای مادر برای سیر کردن خود و توله‌هایشان کوشش زیادی را متحمل می‌شوند. به طور قطع این تعداد طعمه به علاوه تعدادی خرگوش در یک محدوده وسیع، به هیچ وجه بقا یوزپلنگ را تضمین نمی‌کند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرد: با توجه به این شرایط، برای تقویت حفاظت از یوز و ایجاد شبکه زیستگاهی، ابتدا نگاه به خود توران و بعد زیستگاه‌های اطراف توران بود. در شرق توران منطقه حفاظت شده لاغری را داریم که از سال‌ها پیش به دلیل عدم وجود نیروی کافی و تعداد بالای مناطق حفاظت شده خراسان رضوی، حفاظت آن تقریباً دچار اختلال شده است و همین باعث شده هیچ گونه طعمه دشتی در آن وجود نداشته باشد.

اکبری اضافه کرد: در ادامه آن منطقه درونه است که زیستگاه‌های آن توسط تعداد محدودی محیط‌بان حفاظت می‌شود. بنابراین در این دو منطقه، امنیت و طعمه کافی برای اینکه یوز بتواند به عنوان یک قلمرو جدید از آنها استفاده کند وجود ندارد. کمی بالاتر از آن، منطقه حفاظت شده پروند وجود دارد که منطقه با استعدادی است اما باز با مشکل کمبود شدید نیرو مواجه است. جمعیت آهو در زیستگاه‌های دشتی این منطقه بسیار کم است و دام هم در این منطقه وجود دارد.

وی توضیح داد: در شمال توران منطقه آزاد پل ابریشم قرار دارد که مابین سه زیستگاه حفاظت شده توران، میاندشت و خوش ییلاق است. در مجموعه توران و میاندشت حداقل امنیت برقرار و وضعیت طعمه‌ها هم نسبتاً خوب است اما در خوش ییلاق شرایط ضعیف‌تر بوده و تعداد دام زیاد است و وضعیت طعمه به ویژه طعمه‌های دشتی چندان خوب نیست.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: محدوده‌ای بالغ بر ۴۰۰ هزار هکتار به نام پل ابریشم فیمابین این سه منطقه وجود دارد که منطقه‌ای بسیار حائز اهمیت برای یوز بوده و بسیاری از مشاهدات یک سال گذشته یوزپلنگ در این محدوده اتفاق بوده است و سال قبل زادآوری یوزپلنگ نیز در همین منطقه ثبت شد.

اکبری با بیان اینکه حفاظت از این منطقه، تأمین امنیت آن و همچنین تقویت طعمه در آن بسیار مهم است، تأکید کرد: تعدادی قوچ و میش در قسمت‌های تپه ماهوری این عرصه وجود دارد اما طعمه‌های دشتی آن اندک و ناچیز است. هرچند با وجود همین شرایط توانسته است در فصلی از سال پذیرای بخشی از یوزه‌ای توران باشد. لذا با توجه به اهمیت این منطقه برای یوز ضروری است که به تقویت آن پرداخته شود تا بتواند به عنوان یک قلمرو جدید مورد انتخاب یوزها قرار گیرد.

وی ادامه داد: در غرب توران نیز زیستگاه‌های آزاد بسیار خوب و ارزشمند تپه ماهوری وجود دارد که از طرود به سمت غرب ادامه پیدا کرده از جاده جندق عبور می‌کند و تا زیستگاه‌های چاه شیرین واقع در جنوب سمنان ادامه دارد. متأسفانه در این مناطق حائز اهمیت به دلیل کمبود نیرو و عدم گشت و کنترل کافی، جمعیت طعمه نیز در آن کاهش یافته است. بنابراین در اطراف مجموعه توران دچار ناامنی زیستگاه و کمبود طعمه هستیم و باید برای آن راه حلی اندیشیده می‌شد. داخل توران نیز تعداد طعمه‌ها به حدی نیست که بتواند چند قلمرو مناسب را پشتیبانی کند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه کرد: با این وجود در توران وضعیت زادآوری یوزها خوب است اما طی سال‌های گذشته، توله یوزه‌ای متولد شده در توران به تدریج به همراه مادر از مجموعه توران خارج شده و تعداد بسیار اندکی از آنها بازگشت داشته‌اند و غالباً برای انتخاب لکه‌های زیستگاهی مناسب که قلمروی مناسبی برای مادر یا توله‌های بالغ باشند با مشکلات جدی مواجه بوده‌اند. بنابراین اولویت اول ما تأمین امنیت و تقویت طعمه در داخل بخش‌هایی از زیستگاه‌های توران است که این امکان در آن وجود دارد و اولویت مهم بعدی فراهم کردن امنیت و تقویت طعمه در زیستگاه‌های اطراف این مجموعه است.

اکبری گفت: برای انجام این مهم با استفاده از فرآیندهای طبیعی (تقویت حفاظت در میان مدت برای احیا طعمه‌ها به شکل طبیعی) وقت کافی وجود ندارد و با توجه به ضعیف بودن جمعیت پایه یوز، تعداد محدود خانواده‌ها، محدودیت تعداد یوزه‌ای نر و و ضعف ژنتیکی ناشی از درون‌آمیزی و همین طور با توجه به وجود خطرات طبیعی و انسانی از جمله تصادفات جاده‌ای که همه و همه به تهدید هر چه بیشتر و شدیدتر این گونه دامن می‌زند، فرصت بسیار کمی برای نجات این گونه از پرتگاه انقراض داریم و به نظر نمی‌رسد بیش از ۴ تا ۵ سال برای حفظ این گونه ارزشمند وقت داشته باشیم.

وی ادامه داد: از این رو، برای افزایش طعمه در زیستگاه، از یک طرف قرار شد برنامه‌های تکثیر نیمه طبیعی آهو و قوچ و میش تحت نظارت کامل سازمان اجرا شوند و مولدان آنها با نسبت تعریف شده در قالب تفاهم نامه‌ای با مشارکت بخش خصوصی در زیستگاه‌های اطراف رها سازی شوند و مشارکت کننده از طریق تأمین نیروی حفاظتی با همکاری محیط بانان این محدوده‌ها را حفاظت کنند تا هرچه سریع‌تر جمعیت طعمه احیا شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بیان کرد: در بازدیدهای کارشناسی از جنوب شرقی توران شرایط زیستگاهی مناسب ارزیابی شد و مطلع شدیم که مرتع‌دار اصلی منطقه که مرتع وسیعی دارد، تمایل به همکاری و مشارکت با سازمان در حفاظت و احیای طعمه‌های یوز نیز دارد. در این خصوص پیشنهادات جمع‌بندی و در کمیته‌های تخصصی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و مشخص شد در منتهی‌الیه جنوب شرقی توران (اطراف چشمه کرباسی) تپه ماهورهایی وجود دارد که کاملاً خالی از طعمه شدند.

اکبری ادامه داد: همینطور دشت جنوب شرقی توران که ادامه آن منتهی به دشت‌های منطقه حفاظت شده لاغری می‌شود، فاقد آهو بوده یا تعداد آهو در آن ناچیز شده است. لذا با توجه به اینکه دامدار اصلی منطقه این فرد بود، حاضر شد در راستای حفاظت از یوز، تعداد دام و تعداد سگ‌های گله را کاهش دهد. بنابراین تفاهم‌نامه‌ای با ایشان امضا شد و تصمیم بر این شد که امکان انتقال تعدادی قوچ و میش به محدوده چشمه کرباسی در منتهی الیه جنوب شرقی توران فراهم شود تا پس از طی دوره قرنطینه و کاهش استرس به طبیعت رها شوند.

وی ادامه داد: علاوه بر آن مقرر شد تعدادی آهو و قوچ و میش در مستثنیات مزرعه وی که در داخل منطقه حفاظت شده توران و در منتهی الیه مرز جنوب شرقی توران قرار دارد در قالب یک پروژه مشارکتی و با هزینه‌های طرف مشارکت کننده و تحت نظارت کامل محیط زیست به صورت کاملاً نیمه وحشی تکثیر شده و بخشی از موالید آنها در زیستگاه‌های فاقد طعمه یا کم‌طعمه در جنوب شرقی توران رهاسازی شده و تحت حفاظت قرار گیرند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست بیان کرد: مرتع‌دار مشارکت کننده همکاری خوبی داشته و تقویت حفاظت و بر قراری امنیت را از مدتی قبل آغاز کرده است اما برای انتخاب محل زنده گیری، شرایط، تعداد و تیم زنده‌گیری مناسب و دارای تجربه‌های موفق، مدتی زمان برد.

اکبری تصریح کرد: از آنجا که علاوه بر زیستگاه‌های حاشیه‌ای توران بخش‌هایی از زیستگاه‌های جنوب شرقی توران در داخل منطقه هم به دلیل وسعت زیاد منطقه و کمبود نیرو، مورد گشت و کنترل قرار نگرفته و تقریباً از طعمه خالی شده بود. لذا تصمیم بر این شد که اقدامات عاجل برای تأمین امنیت و تقویت طعمه در این محدوده‌ها انجام شود و مشارکت کننده حاضر شد از طریق تأمین نیروهای حفاظتی در موضوع حفاظت از این زیستگاه‌ها هم مشارکت کند. این مسئله در کمیته‌های تخصصی مورد بحث قرار گرفت و چکش کاری شد.

وی ادامه داد: برای تأمین طعمه با گروه‌های کارشناسی خارج سازمان صحبت شد و برای تأمین آهو از استان‌های همجوار باید کمک گرفت چون توران تعداد آهوی چندانی ندارد. برای قوچ و میش چون شهرستان شاهرود در منطقه تپال جمعیت قوچ و میش مناسبی دارد و به منطقه هدف نزدیک است، در اولویت اول قرار گرفت. هرچند در ابتدا قرار بود قوچ و میش از مناطق آزاد یکی از استان‌های همجوار تأمین شود اما با مشورت‌هایی که صورت گرفت، متخصصین ژنتیک این اقدام را نیازمند بررسی اعلام کردند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تأکید کرد: ناگفته نماند همزمان برای شمال توران نیز اقداماتی را آغاز کرده‌ایم که امیدواریم بتوانیم در این محدوده نیز احیای جمعیت طعمه‌ها را در شمال شرق و مرکز منطقه و همچنین در منطقه پل ابریشم داشته باشیم.

اکبری خاطرنشان کرد: بنابراین توجه به این نکته مهم است که در مجموعه توران و زیستگاه‌های اطراف آن، هرگونه نقل و انتقال و یا تفاهم‌نامه‌ای که سازمان منعقد کند، هدف اصلی و مهم آن تقویت طعمه‌های یوزپلنگ و تأمین امنیت زیستگاه‌های آن در منطقه است و با توجه به وضعیت بحرانی یوزپلنگ، هرگونه تأخیر در تقویت حفاظت از زیستگاه‌های همجوار توران و یا تقویت طعمه‌های آن، امید به نجات این گونه از ورطه انقراض را به شدت کاهش می‌دهد.

وی در پایان تأکید کرد: قطعاً اولویت سازمان در مجموعه توران و اطراف آن، احیا گونه‌هایی نظیر قوچ و میش و یا پاسخگویی به درخواست‌هایی مانند تکثیر و پرورش حیات وحش در اسارت نیست، بلکه هدف اصلی تمام تصمیمات و اقدامات سازمان در این منطقه ابتدا کمک به نجات یوزپلنگ است.