گیوه دوزی کهن‌ترین هنر ایران زمین

تولید نخستین گیوه را به گیو، پهلوان داستانی ایران (که به روایت فردوسی پسر گودرز و داماد رستم بوده است) نسبت داده‌اند. مؤلف کتاب بهارعجم به نقل از فرهنگ قوسی نوشته: گیوه منصوب به گیو گودرز است و گیو آن را هنگام سرگردانی در توران زمین ترتیب داد و دیگران با استناد به شاهنامه و در تفسیر این نظریه عنوان کرده‌اند که گیو وقتی برای بازگرداندن سیاوش (نوه‌ی کیکاوس) و مادرش فرنگیس به ترکستان رفت هفت سال در آن دیار سرگردان بود و چون برای راهپیمایی‌های طولانی خود نیاز به پای‌افزاری بادوام، سبک و خنک داشت گیوه را بوجود آورد و بعدها همه کسانی که چنین مختصاتی را از پاپوش انتظار داشتند گیوه را انتخاب کردند و در رهگذر قرون و اعصار تغییراتی در آن بوجود آوردند.

قرن‌هاست عشایر استان چهارمحال و و بختیاری و بسیاری از روستاییان نقاط کوهستانی و نواحی خشک کشورمان گیوه را به هر نوع کفش ترجیح می‌دهند و از آن استفاده می‌کنند.

برای شروع گیوه‌دوزی اول باید کمری و دوری (بانه، چرم) را دوخت؛ دوری تسمه‌ای چرمی است که دورتادور تخت قرار می‌گیرد. برای دوختن کمری و دوری ابتدا با درفش سوراخی در دوری و تخت ایجاد می‌کنند و سپس با نخ و سوزن آن‌ها را می‌دوزند. پس از آن یک تکه چرم را که سه گوش بریده‌اند برای قسمت پشت پاشنهٔ پا به انتهای تخت می‌دوزند. گاهی برای زیبایی از چرم‌های رنگی روی آن دوباره دوزی می‌کنند. سپس قالب‌های چوبی را داخل تخت گذاشته و رویه را روی آن می‌کشند و شروع به دوختن رویه به دور تخت می‌کنند. سپس با مشته محکم روی گیوه می‌کوبند تا رویه شکل قالب را به خود گیرد.

درحال حاضر در رشتهٔ گیوه‌بافی ۲ نوع تخت استفاده می‌شود؛ تخت لاستیکی (امروزه به دلیل حوصله و زمان زیادی که تخت پارچه‌ای نیاز دارد و قیمت بالای آن از تخت لاستیکی که بیشتر لاستیک چرخ‌های ماشین است استفاده می‌شود.) و دیگری تخت پارچه‌ای که نوع اصیل و کهن در تخت کشی گیوه‌است و برتری‌های خاص خود را دارد.

صنعت گیوه دوزی در چهارمحال و بختیاری که بیشتر هنر مردان بختیاری است، سابقه‌ای بسیار طولانی دارد و چه بسا, از لحاظ تاریخی به زمان حضور نخستین قوم بختیاری در این استان بازگردد.

در طول تاریخ با گرایش مردم به شهرنشینی و صنعتی شدن جوامع و وارد شدن کفش‌های صنعتی و خارجی، از اهمیت این رشته از صنایع دستی در سراسر کشور ایران و به‌خصوص در میان صنعتگران استان چهارمحال و بختیاری, کاسته شد.

در گذشته نه‌چندان دور گیوه دوزی ۴ رشته هنری تخت‌کشی، دوال‌کشی، رویه‌بافی و گیوه دوزی (مونتاژ) را, شامل می‌شد اما در حال حاضر در شهرکرد و بروجن تعداد معدودی کارگاه گیوه‌دوزی و رویه‌بافی فعالیت دارند.

گیوه دوخته شده در استان از لحاظ کیفیت یکی از بهترین انواع گیوه‌ها بوده که بیشتر با نام «گیوه ملکی», شناخته می‌شود.

عمده تولید گیوه این استان در شهرهای شهرکرد و بروجن بوده که متأسفانه امروزه افرادی که این حرفه را, ادامه می‌دهند به کمتر از انگشتان دست می رسند.