آیین اصیل عزاداری در مازندران/ ثبت ملی «کَرب زنی»

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: کرب زنی حرکاتی نمادین از عملکرد نادمانه اقوام و طوایفی است که به هنگام وقوع نبرد، میان امام سوم شیعیان و یزید بن معاویه در دشت نینوا و صحرای کربلا ساکن بودند و این رسم در واقع ابراز ندامت و پشیمانی این قوم است.

کرب زنی (Karb Zani) یکی از مراسم خاصه اقوام ساکن در استان‌های شمالی ایران، مازندران و شرق گیلان است. نام این آئین، در مازندران کرب زنی و در شرق گیلان با اندکی تفاوت «کآرْبْ زنی» تلفظ می‌شود. کرب زنی معمولاً در ماه محرم و در دهه نخست این ماه برگزار می‌شود که موسوم به عاشورا و مصادف با سالگرد شهادت امام سوم شیعیان است.

نوای حزین «کرب زنی» که یادآور عزاداری اصیل و سنتی مردم مازندران است، اکنون در بیشتر مناطق مازندران خاموش شده و در کمتر نقطه‌ای شنیده می‌شود.

کرب تکه چوبی است تراشیده شده، به اندازه‌ای که در کف دست جا می‌گیرد و سطح بیرونی آن صاف است و در پشت آن بندی قرار دارد که به پشت دست می‌افتد و کرب زنی از آئین‌های ویژه عزاداری در ماه محرم است که اجرای آن بیشتر در روستاهای منطقه بندپی بابل در استان مازندران و برخی از مناطق لاهیجان در استان گیلان مرسوم است. همچنین در میان آیین‌هایی که در مازندران جاری و کم و بیش شبیه اغلب نقاط کشور است مراسم کرب زنی یا کرپ زنی بوده که متفاوت با سایر نقاط کشور است.

یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد، کرب زنی یکی از ابزارهای صوتی قدیمی مازندرانی‌ها در عزاداری‌های ماه محرم است که همچنان در برخی مناطق روستایی مازندران استفاده می‌شود. کرب زن‌ها در حالی که لباس سیاه به تن دارند سنگ یا پاره چوبی استوانه‌ای شکل به سنگینی ۴۰۰ تا ۶۰۰ گرم که از میان به دو برابر تقسیم شده را در کف دست جای می‌دهند و با حرکات مخصوصی این دو تکه چوب را در حالی که خم و راست می‌شوند با وزن مرثیه‌ای خاص به هم می‌کوبند و قسمتی از مرثیه را به عنوان جواب مرثیه، تکرار می‌کنند.

بررسی‌ها حکایت از آن دارد که در واقع کرب نام درختی در جنگل‌های مازندران است که در گذشته در مناطق کوهستانی فراوان بود و مردم از چوب آن جهت ساخت این وسیله استفاده می‌کردند، ولی بعدها در طول زمان این درخت کمیاب شد و امروز بیشتر از چوب درخت گردو یا توت این وسیله را می‌سازند، ولی به لحاظ تاریخی همچنان نام کرب بر آن باقی مانده است.

طنین نوحه کرب زنان در مازندران

کرب زنی معمولاٌ در ماه محرم و در دهه نخستین این ماه و روز عاشورا برگزار می‌شود، آئینی نمادین که برخی‌ها معتقدند یادآور عملکرد نادمانه اقوام و طوایفی است که به هنگام وقوع نبرد، میان امام حسین (ع) و یزید قرار گرفتند و این رسم در واقع ابراز ندامت و پشیمانی این اقوام است.

نوحه‌ای که در مراسم کرب‌زنی خوانده می‌شود ۲۱ ضرب دارد که از تک‌ضرب شروع شد و همین‌طور دو، سه و پنچ ضرب به بالا، تا اینکه ۲۱ ضرب کامل شود، همچنین گروه نخبه، وسط دایره کرب‌زنی می‌ایستد وقتی مداح در مراسم کرب‌زنی شروع به خواندن کرده و به ضرب بیست‌ویکم می‌رسید، گروه نخبه که در مرکز دایره قرار دارند با حرکتی هماهنگ و رو به بالا به‌طوری‌که گویی از زمین به‌سوی آسمان پرواز می‌کنند و سپس از پشت سر و از زیر پاهای افراد، کرب را می‌زدند.

اجرای کرب زنی در شهرستان رامسر

طوبی اصانلو مسئول واحد مردم شناسی و میراث معنوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: این مراسم در شهرستان رامسر در محلات قدیمی برگزار می‌شود و مسیر ثابتی دارد که از سه مسجد قدیمی در نارنج بن و دو مسجد در آخوند محله (مسجد میر عبدالباقی) برگزار و در همین محلات نیز ختم می‌شود.

وی در گفت وگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه هیئت‌های عزاداری عصر تاسوعا در مساجد جمع شده و شب عاشورا را تا به صبح در مسجد بیدار می‌مانند افزود: سپیده دم، پس از ادای فریضه نماز صبح عزاداران پیشاپیش کرناچیان و کرب زنان به سوی گورستان حرکت می‌کنند.

وی گفت: آئین کرب زنی به صورت دسته جمعی و در محوطه مسجد انجام می‌گیرد و علاوه بر روز تاسوعا و عاشورا، در سوم و هفتم شهادت امام حسین (ع) و یارانش نیز اجرا می‌شود.

آئین‌های کرب زنی، علم گردانی، منبرکشی، فرمازنان، گره بندی، قوم بنی اسد، حسین حسین سرهادیم صداره (با صدای بلند حسین حسین بگوییم) و تعزیه تلاونگ (تعزیه خروسخوان) از جمله آئین‌های عاشورایی مازندران است که در فهرست آثار ملی ناملموس کشور ثبت شده است.