چگونه قوانین غلط صادرکنندگان زعفران را بیچاره کرد!
به گزارش تحلیل بازار، صادرات زعفران سال‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای ارزآوری برای کشور شناخته می‌شد. محصولی که با لقب «طلای سرخ» در جهان شناخته می‌شود، می‌توانست برای کشاورزان و صادرکنندگان ایرانی یک منبع درآمد پایدار و مطمئن باشد. بااین‌حال، وضع قوانین عجولانه و بدون در نظر گرفتن شرایط واقعی بازار، باعث شد بخش بزرگی از فعالان این حوزه زمین‌گیر شوند. از الزام به بازگشت ارز نیمایی گرفته تا محدودیت‌های سخت‌گیرانه در صدور مجوزها، همه و همه دست به دست هم دادند تا بسیاری از صادرکنندگان قدیمی عطای این کار را به لقایش ببخشند. نتیجه چه شد؟ کاهش سهم ایران از بازار جهانی و رشد رقبایی مثل اسپانیا و افغانستان.
اگر می‌خواهید بدانید چرا قانونی که به‌ظاهر برای ساماندهی صادرات نوشته شد، در عمل صادرکنندگان را بیچاره کرد و چه راه‌حلی می‌تواند این اوضاع را تغییر دهد، پیشنهاد می‌کنم تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
طلای سرخ زیر تیغ قوانین دست‌وپاگیر
وقتی صحبت از صادرات زعفران به میان می‌آید، همه انتظار دارند ایران با سهمی بزرگ در صدر جدول جهانی بایستد. اما قوانین داخلی، به‌جای حمایت، به مانعی بزرگ تبدیل شدند. صادرکنندگان مجبور بودند ارز حاصل از فروش خود را به نرخ دستوری به کشور بازگردانند؛ نرخی که فاصله زیادی با نرخ واقعی بازار داشت. طبیعی بود که بسیاری از تجار در چنین شرایطی انگیزه خود را از دست بدهند.
این فشار مضاعف باعث شد صادرات زعفران ایران به‌تدریج کاهش یابد و در عوض، کشورهایی مثل اسپانیا با بسته‌بندی شیک و قوانین حمایتی توانستند بازار اروپا و آمریکا را در دست بگیرند. درواقع ایران، تولیدکننده اصلی است؛ اما برندهای خارجی سود نهایی را می‌برند.
پیامدهای تلخ برای صادرکنندگان و کشاورزان
برای درک بهتر عمق بحران، کافی است به پیامدهای این سیاست‌ها نگاهی بیندازیم:
- کاهش شدید انگیزه صادرکنندگان: وقتی سود منطقی وجود نداشته باشد، طبیعی است که فعالان این حوزه کار را رها کنند.
- افزایش قاچاق و صادرات غیررسمی: بسیاری ترجیح دادند محصول خود را از مسیرهای غیرقانونی صادر کنند تا گرفتار مقررات سخت‌گیرانه نشوند.
- آسیب به کشاورزان: با کاهش تقاضا برای زعفران صادراتی، قیمت خرید از کشاورز افت کرد و آن‌ها اولین قربانی این تصمیمات شدند.
- افت جایگاه جهانی ایران: درحالی‌که سال‌ها ایران پرچمدار بی‌رقیب صادرات زعفران بود، حالا سهمش از بازار جهانی به‌طور محسوسی کاهش یافته است.
چرا رقبای ما موفق شدند؟
نگاهی به تجربه کشورهای رقیب نشان می‌دهد که موفقیت آن‌ها بیشتر از تولید، مدیون سیاست‌های حمایتی بوده است. برای نمونه:
- اسپانیا با ایجاد برندهای قدرتمند و حمایت از بسته‌بندی مدرن، توانسته محصول ایرانی را با نام خود در بازار جهانی عرضه کند.
- افغانستان با استفاده از فرصت خلأ ایران، قوانین ساده‌تری برای صادرکنندگان وضع کرد و سهمی رو به رشد در بازار به دست آورد.
- امارات با تبدیل‌شدن به مرکز واسطه‌گری، زعفران صادراتی ایران را خریداری کرده و با ارزش افزوده بیشتر به دیگر کشورها می‌فروشد.
این نمونه‌ها نشان می‌دهد که مشکل اصلی نه در کیفیت محصول، بلکه در سیاست‌گذاری غلط داخلی است.
نقش بسته‌بندی و برند در عقب‌ماندن ایران
یکی دیگر از موانع بزرگ صادرات زعفران، بی‌توجهی به بسته‌بندی و برندینگ است. بسیاری از صادرکنندگان ایرانی همچنان محصول را به‌صورت فله‌ای عرضه می‌کنند. همین موضوع باعث شده خریداران خارجی زعفران صادراتی ایران را خریداری کرده و با بسته‌بندی‌های جذاب و برندهای شناخته‌شده به چند برابر قیمت بفروشند.
یک جدول ساده نشان می‌دهد تفاوت ارزش افزوده چقدر زیاد است:
| توضیحات | بازه قیمت تقریبی (دلار آمریکا بر کیلو) | نوع عرضه |
| طبق نرخ عمده‌فروشی در ایران به‌اضافه هزینه‌های اولیه | حدود ۱٬۲۰۰ – ۱٬۵۰۰ دلار | فله‌ای (بدون برند) |
| قیمت‌های عمده‌فروشی بسته‌بندی‌شده در بازارهای بین‌المللی | حدود ۲٬۹۰۰ – ۳٬۳۰۰ دلار | بسته‌بندی استاندارد |
| برندهای لوکس اروپایی/عربی با استانداردهای بسته‌بندی و بازاریابی پیشرفته | تا حدود ۵٬۰۰۰ دلار یا بیشتر | برند معتبر جهانی |
صدای صادرکنندگان شنیده نشد
بارها اتحادیه‌ها و فعالان این حوزه نسبت‌به عواقب قوانین سخت‌گیرانه هشدار دادند. آن‌ها خواستار سیاست‌های تشویقی، تسهیل در بازگشت ارز و حمایت از برندهای ایرانی شدند. اما در عمل، صدای آن‌ها کمتر به جایی رسید. همین بی‌توجهی باعث شد بسیاری از شرکت‌های قدیمی که سال‌ها در این عرصه فعال بودند، ورشکسته شوند یا فعالیت خود را به حداقل برسانند.
راهکارهایی برای نجات صادرات زعفران
اگر بخواهیم این صنعت را دوباره احیا کنیم، باید اصلاحات جدی صورت گیرد. برخی از مهم‌ترین پیشنهادها عبارت‌اند از:
- بازنگری در قوانین ارزی: صادرکنندگان باید بتوانند ارز حاصل از صادرات زعفران را آزادانه و با نرخ واقعی به کشور بازگردانند.
- حمایت از بسته‌بندی و برندینگ: دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات و آموزش، صادرکنندگان را به سمت بسته‌بندی‌های استاندارد سوق دهد.
- ایجاد مشوق‌های صادراتی: از کاهش مالیات تا ارائه تسهیلات بانکی، همه می‌توانند به افزایش انگیزه صادرکنندگان کمک کنند.
- دیپلماسی اقتصادی فعال: حضور پررنگ در نمایشگاه‌های جهانی و عقد قراردادهای دوجانبه می‌تواند سهم ایران را در بازار جهانی بازگرداند.
- توجه به نیاز بازار: تغییر ذائقه مصرف‌کنندگان جهانی ایجاب می‌کند محصول متناسب با سلیقه و استانداردهای بین‌المللی عرضه شود.
فرصت‌های از دست‌رفته در بازار جهانی
نکته جالب اینجاست که تقاضا برای زعفران صادراتی در بازار جهانی همچنان بالاست. کشورهای اروپایی و آسیایی به‌دنبال خرید محصولی هستند که علاوه بر کیفیت، پشتوانه برند و استانداردهای بهداشتی داشته باشد. در چنین بازاری، حتی شرکت‌های کوچک افغان توانسته‌اند با انعطاف بیشتر، جای خالی صادرکنندگان ایرانی را پر کنند. برای نمونه، یک شرکت اسپانیایی تنها با بازاریابی دیجیتال و بسته‌بندی جذاب توانست فروش خود را در خاورمیانه دو برابر کند. این در حالی است که بسیاری از صادرکنندگان ایرانی هنوز به فروش سنتی وابسته‌اند.
چه کار کنیم تا این وضعیت بهتر شود؟!
صادرات زعفران می‌توانست همچنان یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد غیرنفتی ایران باشد. اما قوانین غلط و سیاست‌های غیرکارشناسی، این فرصت بزرگ را به تهدیدی جدی تبدیل کرد. امروز نه‌تنها صادرکنندگان قدیمی آسیب دیده‌اند، بلکه کشاورزان نیز با کاهش قیمت‌ها متضرر شده‌اند؛ درحالی‌که رقبای منطقه‌ای با قوانین ساده‌تر و حمایت‌های هوشمندانه، بازارهای جدیدی را تصاحب کرده‌اند، ما همچنان درگیر مقررات دست‌وپاگیر هستیم.
اگر به دنبال آینده‌ای روشن برای این صنعت هستیم، باید تغییرات جدی در قوانین صادراتی ایجاد شود. حمایت واقعی از صادرکنندگان، توجه به برندینگ و تسهیل در بازگشت ارز می‌تواند ایران را دوباره به جایگاه شایسته‌اش بازگرداند. حالا زمان آن است که فعالان این صنعت و سیاست‌گذاران دست‌به‌دست هم دهند تا طلای سرخ ایران بار دیگر بدرخشد. اگر شما هم به فکر ورود به بازار جهانی هستید یا قصد خرید زعفران عمده باکیفیت را دارید، امروز بهترین زمان برای اقدام است؛ فرصتی که شاید فردا خیلی دیر باشد.
برگرفته از مقاله ۳ سیاست غلط داخلی که ۸ میلیارد دلار پول مردم ایران را به جیب اسیپانیایی ها ریخت در پایگاه خبری تحلیل بازار.
