در عصری که بحث‌های اقتصادی و سیاسی به شدت دوقطبی شده‌اند، کتاب جدید نیکلاس نیکل (Nicklas Nickel)، نویسنده و اقتصاددان ایرانی-آلمانی، به نام “فراتر از سرمایه‌داری: مطالعه تطبیقی سوسیالیسم، کمونیسم و مارکسیسم” نگاهی جامع و علمی به ایدئولوژی‌هایی می‌اندازد که در قرن بیستم و بیست‌ویکم همچنان تأثیرگذار بوده‌اند. این کتاب، که به تازگی منتشر شده، خوانندگان را به سفری در میان مفاهیم پیچیده این ایدئولوژی‌ها میبرد و آنها را در چارچوبی تاریخی و اجتماعی مورد بررسی قرار می‌دهد. این کتاب بخصوص برای خواننده ایرانی که درگیر جنگ لفظی هر روز سیاستمداران با دیدگاه های مختلف پیرامون ایدیولوژی های متفاوت هستند میتواند مفید باشد.
بررسی تاریخی و نظریه‌ای جامع
کتاب “فراتر از سرمایه‌داری” با ارائه‌ی یک مرور تاریخی از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم آغاز میشود؛ زمانی که انقلاب صنعتی، تحولات اجتماعی و نارضایتی‌های گسترده در بین طبقات کارگر، زمینه‌ساز شکل‌گیری جنبش‌های سوسیالیستی و کمونیستی بود. شاید شبیه سازی ایران امروز که کشوری در حال توسعه تلقی میشود با اروپای قرن نوزدهم به لحاظ روانی و سیستم کارگری بتواند برای خواننده ی ناآشنا به این مطالب مفید باشد. نیکل در فصل‌های ابتدایی کتاب به تأثیرات این تغییرات بر ظهور نظریات مارکسیستی و جنبش‌های اولیه سوسیالیستی می‌پردازد و در عین حال ایده‌های فلسفی و اقتصادی پایه‌گذاری شده توسط کارل مارکس و فردریش انگلس را تحلیل میکند.
نیکلاس نیکل: نویسنده‌ای با دیدگاه‌های خاص
نیکلاس نیکل، که تحصیلات خود را در دانشگاه سنت گالن سوئیس به پایان رسانده، از جمله نویسندگان فعال در زمینه‌های اقتصادی و علوم سیاسی است. او که تاکنون ده کتاب در این زمینه‌ها نوشته و برخی از آنها به شش زبان مختلف ترجمه شده‌اند، به خاطر دیدگاه‌های انتقادی خود نسبت به نئولیبرالیسم و همچنین حمایت از حقوق بشر و محیط زیست شهرت یافته است. نیکل، که در سوییس ساکن است، توانسته به دلیل تجربه‌های میان‌فرهنگی خود، دیدگاه‌هایی چندجانبه و عمیق ارائه دهد که تحلیل‌های او را از بسیاری از تحلیل‌های مشابه متمایز میکند.
تحلیلی بر نظریات مارکسیستی و سوسیالیستی
در بخش‌های میانی کتاب، نیکل به تفصیل به مباحث نظریه مارکسیستی و سوسیالیستی می‌پردازد. از جمله مباحث مطرح شده در این بخش‌ها، تحلیل مفهوم “مبارزه طبقاتی” و “مادی‌گرایی تاریخی” است که به عنوان بنیان‌های اصلی تفکر مارکسیستی شناخته می‌شوند. نیکل با بهره‌گیری از منابع تاریخی و نظریه‌های اقتصادی، سعی در ارائه‌ی دیدگاهی متوازن و علمی دارد که به خواننده امکان می‌دهد تا به درک عمیق‌تری از این ایدئولوژی‌ها برسد. دغدغه ی اصلی نیکل در این کتاب رنج و فشار مضاعف بر کارگران این سالهای جهان است که در دنیایی با سرعت زیاد در حال حرکت است. او همانطور که در پیشگفتار اشاره میکند به رنج کارگرانی که از صبح زود تا به انتهای شب در حال کار و درگیر در دنیای سرمایه داری هستند توجه خاص دارد.
کاربردهای مدرن سوسیالیسم و کمونیسم
یکی از نقاط قوت این کتاب، بررسی تطبیقی و مقایسه‌ای نیکل میان سوسیالیسم و کمونیسم است. او در فصل‌های مختلف، به تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو ایدئولوژی پرداخته و همچنین به بررسی نحوه‌ی اجرای آنها در جوامع مختلف در قرن بیستم و بیست‌ویکم می‌پردازد. نیکل در این بخش‌ها، نقدهایی نیز به مشکلات عملی این ایدئولوژی‌ها در مواجهه با چالش‌های مدرن می‌پردازد.
آینده‌ای فراتر از سرمایه‌داری؟
کتاب “فراتر از سرمایه‌داری” در فصل پایانی خود، نگاهی به آینده می‌اندازد و به این سوال می‌پردازد که آیا ایدئولوژی‌های سوسیالیستی و کمونیستی هنوز هم می‌توانند به عنوان جایگزینی برای سرمایه‌داری مطرح شوند یا خیر. نیکل با بررسی تغییرات جهانی و چالش‌های مدرن، از جمله تکنولوژی و جهانی‌شدن، چشم‌اندازهایی جدید برای آینده‌ی این ایدئولوژی‌ها ارائه می‌دهد. نیکل به ویژه و در راه تعدیل و تصحیح روند کاپیتالیسم معتقد است ما می بایست از سیاستمداران چپ حمایت بیشتری کنیم. او در انتقاد از سیاست‌های دونالد ترامپ صراحت داشته و از کمپین برنی سندرز حمایت کرده است. او که خود را یک “لیبرال” با گرایشات “سوسیال دموکراتیک” معرفی میکند در این کتاب سعی دارد با برجسته کردن نقاط مفید ایدیولوژی سوسیالیستی و مارکسیستی بتواند نقاط ضعف آنها و نقاط پوششی آنها در اقتصاد سرمایه داری را به مخاطب نشان دهد.
در حالی که رسانه‌های غربی اغلب روایت‌های یک‌طرفه‌ای را به نفع غرب ارائه می‌دهند و رسانه‌های شرقی نیز به همین صورت برای منافع شرق عمل می‌کنند، غرق شدن نیکل بواسطه مادر ایرانی و پدر آلمانی اش در هر دو محیط به او این توانایی را داد که دیدگاه‌های هر دو طرف را درک کند. این ویژگی منحصربه‌فرد را میتوان در تحلیل‌های او در این کتاب به‌طور قابل توجهی مشاهده کرد. او چندین کتاب و مقاله را با استفاده از بینش‌های خود که از تجربیات میان‌فرهنگی‌اش به دست آورده، نوشته است. آثار نیکلاس نیکل عمدتاً بر مطالعات تطبیقی در زمینه‌های اقتصاد، سیاست و علوم اجتماعی متمرکز است. او در کتاب‌ها و مقالات خود، آنچه را که به عنوان “بی‌عدالتی‌های ذاتی سرمایه‌داری نئولیبرال” می‌بیند، نقد میکند و از اجرای قوانین اقتصادی عادلانه‌تر و پایدارتر حمایت میکند
جمع‌بندی: اثری تأمل‌برانگیز و علمی
“فراتر از سرمایه‌داری: مطالعه تطبیقی سوسیالیسم، کمونیسم و مارکسیسم” با توجه به رویکرد علمی و جامع خود، میتواند به عنوان منبعی ارزشمند برای دانشجویان، محققان و هر کسی که به دنبال درک عمیق‌تری از این ایدئولوژی‌ها است، مورد استفاده قرار گیرد. نیکل در این کتاب، نه تنها به تحلیل ایدئولوژی‌ها می‌پردازد، بلکه با بهره‌گیری از تجربه‌های میان‌فرهنگی و دانش عمیق خود، روایتی متعادل و بین‌المللی از این مفاهیم ارائه می‌دهد.